Hilabete batzuk badira Miren Narbaizak (Napoka Iria, Joseba B Lenoir, Perlak, Drumkopters…), MICE izenpean, bere bakarkako lehen diskoa kaleratu zuenetik. Egitura klasikoz eta dotorezia ilunaz jantzitako abesti bilduma hori dagokion moduan, arretaz entzun, dastatu eta pazientziaz hausnartzeko parada izan dugu, eta emaitza geroz eta liluragarriagoa eta bereziagoa iruditzen zaigu. Azken batean, erabilitako transmisio kanala ezagunagoa, apurtzaileagoa, berriagoa edo kontserbadoreagoa bada ere, Miren Narbaizak egiten duen guztiaren atzean (eta aurrean) bere pertsona, bere egia eta, batez ere, bere ahotsa baitago. Erraietatik entzulearengana zuzenki. Bere ahots ahaztezin hori. Elkarrizketa mamitsu bezain atsegin honetarako erabili zuen berbera.
Miren Narbaiza (Eibar, 1986).
1.- “KATIE CRUEL” (KAREN DALTON, ’1966′, 1966)
MIREN NARBAIZA:Rossetta ez da, ezta? Hala ere, “bluesera” bat behar du izan.
BADOK: Hein batean bai, baina ez da klasiko horietako bat, emakume zuria da gainera.
M.N.: Ah! Orduan Karen Dalton da!
B: Bai! Pila bat gustatzeaz gain, behin Napoka Iriaren elkarrizketa batean aipatu egiten zenuelako ekarri dut. Eta horri lotuta, zure kantatzeko moduaz hitz egin nahi nuke. Napoka azaldu zenean euskal musikaren panoramari aire freskoa ekarri zeniotela iruditu zitzaidan. Oso ahots berezia duzu, garbia eta aldi berean energiaz betea, oso espresiboa eta misteriotsua ere. Euskal musikan ez ditut lotura garbiak aurkitzen eta zu kantatzera zein artistak bultzatu zaituzten ezagutzeko jakinmina piztu dit horrek. Sarritan egiten dudan galdera berbera egingo dizut bada, artisten izaera ezagutzeko oso erabilgarria baitzait gehienetan: zeintzuk dira zure lehen oroitzapen musikalak? Eta noiz pentsatu zenuen musikari baten lana entzun edota ikustean “nik hori egin nahi dut, horrelakoa izan nahi dut”?
M.N.:Alanis Morrissette lehen aldiz entzutean izan zela esango nuke. Nire nebak Londrestik ekarritako Jagged little pill disko arrakastatsu hari esker aurkitu nuen. Bere hurrengo diskoa ere asko entzun nuen eta hortik aurrera ez dut bere ibilbidea jarraitu, hartutako norabidea ez baitzitzaidan gehiegi gustatu. Bere kantatzeko modu kamaleonikoak bereziki harritu ninduela esango nuke, eta ondorioz, nik bera asko imitatu dudala onartu behar dut.
BADOK: Zeintzuk etorri ziren Alanisen ondoren?
M.N.: Euskal Herrian Kashbad, eta noski, Anari asko entzun dut. Baina ahotsari dagokionez ez dakit zer esan, eragin ezberdinak nahasten zaizkit. Mike Patton, adibidez, asko gustatzen zait, bai Faith No More taldearekin, bai Mr Bungle bezala baita bere alderdi esperimentalagoan ere (Mondocane…). Alice in Chains-eko Layne Staley eta Diamanda Galas ere asko gustatzen zitzaizkidan, nahiz eta azken hau agian ez dudan hainbeste entzun. Eta Karen berez, nahiz eta gustukoa izan, ez naiz horren zalea. Kasualitatez iritsi ginen beragana, Xabi Sagasta komikilaria eta Joseba Baleztenak blues klasikoaren inguruan egindako Itzal itzazu argiak proiektua dela eta. Fanzine moduko komiki batzuk egin zituzten, eta musikariok (Joseba B. Lenoir, Moby Dick, Napoka Iria…) aukeratzen genituen abestien marrazkiak egiten zituen Xabik. Spotify hasi berria zen garai hartan eta blues musika bilatzen ari ginela azaldu zitzaigun Karen, uste dut.
BADOK: Bluesarekin sarritan erlazionatzen zaizuzte, musika horren zale handiak zaretela iradokiz, eta ez dakit zein punturaino den egokia lotura hori. Topiko samarra iruditzen zait, egia esan, are gehiago esan duzuna entzun eta gero.
M.N.: Hala da, ez nuke esango berezko blues zaleak garenik. Gu 90eko hamarkadako musikak eragin gintuen batipat. Baina gero gitarra akustiko bat hartzen baduzu automatikoki folk eta bluesaren alorrean sailkatzen zaituzte. Folka ere ez dut ia sekula entzun, edo oso gutxi, behintzat.
BADOK: Ez dakit nondik datorren gitarra akustikoz jota dagoen musika oro folk modura sailkatzeko joera hori, baina nire kasuan behinik behin, musika gehiago entzun eta ikasi ahala zailagoa eta desegokiagoa iruditzen zait etiketak jartzea.
M.N.: Musika kazetari moduan aritu nintzen tarte ttiki batez eta niri ere oso zaila egiten zitzaidan musikari etiketak jartzea. Une jakin batean norabidea zein den ulertzen lagundu dezake baina hortik aurrera ez dauka zentzurik. Hori esanda ere, nik uste dut guk egiten genuena rocka zela. Gitarra akustikoekin jota baina rocka azken batean.
2.- “NIKES” (FRANK OCEAN, ‘Blonde’, 2017)
M.N.: Zein ederra! British itxura du baina auskalo, ez dakit nor den. Los Angelesko Soulection elektronika zigiluari katigatuta egon nintzen eta hango musika gogorarazi dit, baina ezin asmatu.
BADOK: Frank Ocean da. Artista gazte eta “berri” baten lana ekartzea zen nire asmoa, azken aldian entzundako diskoek erabat asetzen ez zaituztela eta berritasunen artean gustuko musikarik ez duzula aurkitzen esan baituzu berriki elkarrizketa batean. Nik oso gustukoa dut Frank Ocean eta R’n’B maisu handien maila berean dagoela iruditzen zait, horregatik ekarri dut. Zergatik pentsatzen duzu ezin duzula gustuko ezer aurkitu? Entzuteko denbora falta? Benetako kalitate falta? Zure arreta falta?
M.N.: Hori esan nuenean, Euskal Herriko eta inguruko musika nuen buruan batipat. Kanpoan mila gauza zirraragarri ari dira pasatzen baina hemen ez dut gauza bera sumatzen. Ez dakit zein den arazoa, agian ni naiz ezer topatzeko gai ez dena edo une harbera batean ez dagoena, baina eskema berberak errepikatu eta azalean geratzeko joera handia dagoela iruditzen zait. Nik badakit ez dudala beste munduko ezer erradikalki berririk edo berezirik egiten, baina saiatzen naiz nolabait eta gutxienez, pertsonalitate pittin baten bila abestiak lantzen, moldatzen, zukutzen eta hainbat buelta ematen. Eta sentsazioa dut ez dagoela sakonera jo eta bilaketa lanerako gogorik.
BADOK: Orohar, eskemak apurtzeko beldur piska bat dago, agian?
M.N.: Bai, akaso bai. Horrelako zerbait gertatzen ari da. Bestetik, eskemak apurtzen lagunduko luke kantuak egiten ari direnek musika ezberdin gehiago entzuteak, denbora eskaintzea egiten ari diren musikak entzuteari, arakatzeari, hor kanpoan pasatzen ari denari arreta jartzeari.
BADOK: Beharbada, egun entzuleak daukan aukera zabalak bultzatzen du jarrera hori. Edozein gauza aukeratzeko gaitasunaz larrituta sentitzen garenean, betikoa aukeratzea da irtenbide erosoena gehiengo batentzat. Orokorrean, nahiko ados nago zurekin, nekez aurkitzen ditut benetako proposamen zirraragarriak euskal panoraman. Eta pena handiz diot hau.
M.N.: Eta gainera, gauza batek funtzionatzen duenean, hortxe geldi geratzen dira asko. Tira, ez dakit, saiatu mugitzen, osagaiak aldatzen, jendea, instrumentuak, edozein gauza, baina aldatzera ausartu mesedez. Jabier Muguruzak azken diskoan egin duena, elektronika sartuz, erabat txalogarria iruditzen zait, adibidez.
3.- “ZER ARI HAIZ?” (SERPIENTE, ‘Serpiente, 2017)
M.N.: Hau ezagutzen dut, bikote bat al da?
BADOK: Hiru neska dira.
M.N.: Ah bai! Serpiente! Hau bai dudala gustuko musika. Zein handiak diren!
BADOK: Neuk ere oso gustukoak ditut. Estetikoki eta musikalki agian ez da horren berria, ezberdina edo apurtzailea. Baina badu inguruan entzun ditudan gauza gehienak gailentzen dituen halako freskotasun berezi bat.
M.N.: Bizitza konplikatu gabe, gu geu gara eta kito, sinple eta zuzen, eta aldi berean oso eraginkorrak dira.
BADOK: Serpienteren post-punk kutsuaren harira, estetikoki eta musikalki halako iluntasuna maite duzula dirudi. MICE proiektuan alderdi hori nabaria da, baita Perlak-ekin egiten duzun lanean ere. Nondik dator grina hori? Zerk erakartzen zaitu giro ilunetatik?
M.N.: Hala da, bai, baina zaila zait nondik datorren esatea. Anariren Habiak diskoa bereziki gustatzen zait. Bere garaian erabat jausi nintzen disko horren amildegira, eta horrek eragin sakona izan zuen nigan. Uste dut momentu horretan nire bakardadearekin egin nuela bat, nire buruarekin edo barne munduarekin, eta horregatik eragin zidala horrenbeste. Hori da bururatzen zaidan bakarra. Baina horren ondoren, deus ez. Perlak-ekin jotzen hasi nintzenean zera komentatzen nien: oso kuriosoa iruditzen zitzaidala beraiekin aritzea zeren eta ni ez nintzen batere post-punk zalea. The Cure eta Joy Division moduko klasikoen kantu batzuez gain ez nuen berez ezer ezagutzen.
BADOK: Agian musika ez den beste iturri batzuetatik etor daiteke, zinema edo literaturatik.
M.N.: Oso irakurlea ez naiz, egia esan, baina zinema zalea bai.
BADOK: David Lynchen zalea?
M.N.: Bai, erabat.
BADOK: Banengoen ni! Hortik joan daiteke.
M.N.: Baliteke, Lynchen alde ezkutu, bitxi, ilun samar hori erabat maite dut. Twin Peaks-en denboraldi berria ikusteko irrikan nago, ez baitut aukerarik izan oraindik.
BADOK: Musikara bueltatuz, agian, Slint moduko post-core eta post-rock taldeetan dago zure alde ilun horren eragilea.
M.N.: Slint asko gustatzen zait eta baliteke hortik etortzea. Baina finean, nire barrua ukitzen duena, kitzikatzen duena, musika mota hori da, musika iluna.
BADOK: Batere erraza ez dela onartzen dut. Erase Errata dira.
M.N.: Ez, ez ditut ezagutzen.
BADOK: Lau neskaz osatutako taldea da eta riot grrl garaian eta testuinguruan azaldu ziren. No wave/punk gitarreroa eta pittin bat dantzagarria egiten zuten, oso zirraragarria. Doinu hau ekartzeko zioa eta lotura Drumkopters taldea da. Bertan zure aurpegi ezberdin bat erakusten duzu: aktibista feminista eta umoretsua, ezta?
M.N.: Hala da, bai. Niretzat Drumkopters kriston kontrapuntu ederra da. Musikalki pittin bat galduta nenbilen une batean iritsi ziren nigana beste bi partaideak. Napoka Iriaren atseden tarte bat zen eta hainbat proiektutan bide berriak arakatzen ari nintzen (Dual Split, Joseba B. Lenoir, Perlak…), eta bapatean, Txini eta Korta agertzen zaizkit talde bat egitera zihoazela esanez eta parte hartzera animatuz. Entsegura joan eta txundituta geratu nintzen, askatasun osoz gitarra hartu eta nahi nuena egiteko aurkitutako tarte harekin. Lehen unetik oso gustura eta oso eroso sentitu nintzen. Taldeak alde batetik musika sailkaezin samarra egiten zuen. Hots, ez da punk, ez da surf, ezta pop ere, eta gainera, ze demontre? Nik ez dakit surf musikarik jotzen. Eta beste alde batetik, sendotasunez eratutako diskurtso bat zuten feminismoaren inguruan, eta umoretsua gainera. Niretzako bonba bat izan zen hura. Erabat beharrezkoa nuen jarrera hura, Napokan eta aritu naizen talde gehienetan gauzak serio hartzeko joera izan baitut. Eta horren guztiaren gainetik, hiru partaideon artean daukagun harremana eta lotura sendoa goraipatu nahi nuke ere.
BADOK: Ezer grabatzeko asmorik baduzue?
M.N.: Bai, udaberri aldera grabatzen hasiko gara. Oso esperientzia ona izan da niretzat baina ez pentsa beti gozamena izan denik. Eman ditugun kontzertu askotan franko sufritu dut, ezjakintasunaren ondorioz, eta garbi esateko, teknikoki kontzertu txarrak eman ditut.
BADOK: Egia da hori. Birritan ikusi zaituztet eta bereziki lehen kontzertua, Urretxukoa, teknikoki ez zen batere ona izan, etenaldi asko izan zituen. Baina ze arraio! Nik asko gozatu nuen zuen jarrera lotsagabearekin.
M.N.: Ba pozten naiz benetan. Baina tira, asko hobetu dugu teknikoki eta abestiak beste era batera aurkezten ditugu orain. Edozein modura, zaila zaigu jarraipena ematea, mila gauza ezberdinetan gabiltza hirurak aldi berean, eta kontzertu baten aurreko bi asteetan entseatzen dugu bakarrik.
5.- “SUNFLOWER” (LOW, ‘Things we lost in the fire’, 2001)
M.N.:Low.
BADOK: Zure musikarekin lotura handia sumatzen dut.
M.N.: Bai, noski. Oso zalea naiz, eta behin aipatuta, lehen komentatu dugun alderdi ilun horren eragile izan daitezke ere modu batean. Napoka Irian eragin garbia dago.
BADOK: Zeuk esan duzu, baina neuk ere paralelismo nabaria ikusten dut Low eta Napoka Iriaren artean. Napoka Iria oso talde berezia eta oso “egiazkoa” zen, nolabait esateko. Abestietan eta zuzeneko emanaldietan halako kimika eta tentsio puntu bitxia, intimoa, zintzoa eta oso erakargarria sortarazten zenuten. Ander Mujika eta zure arteko erlazioak proiektuaren izaera baldintzatu eta bideratzen zuela esango nuke. Low-rekin antzeko sentsazioa dut, bi taldeen artean dauden antzekotasun musikalez gain.
M.N.: Pila bat eskertzen dizut hori esatea, oso polita iruditzen zait. Low-ren oso zaleak izan gara beti biok. Euren musikaren biluztasuna eta koruen konbinaketa ederrak biziki maite ditugu. Disonanteak izatera ailegatu gabe ere oso harmonia arraroak egiten dituzte. Neska eta mutila dira hauek ere. Eta arrazoi duzu, gu eszenatokira ateratzen ginenean oso barrutik eta zintzotasun osoz egiten genuen egiten genuena.
BADOK: Bestalde, ziurrenik portaera horrek proiektua piskanaka higatu egin zuen, ezta?
M.N.: Bai, aldioro horrenbeste ematen duzunean azkenean hustu egiten zara. Bukaera aldera batipat, jende askorengana iristen hasi ginen eta geratu barik alde batetik bestera genbiltzan. Denbora asko pasatzen genuen elkarrekin eta oso intentsoa zen dena. Horregatik bukatu zen kontua. Lehen unetik zintzotasuna izan genuen hizpide, eta zintzotasuna dagoenean, zure desadostasunak eta ezinegonak ezin dituzu ezkutatu. Une jakin batean, bion arteko kimika amaitu egin zen eta beste zerbaiten bila hasteko beharra sentitu genuen. Low-ren lotura hori, orain arte ez zait inoiz bururatu, baina arrazoi guztia duzula onartu behar dizut.
BADOK: Napoka Iriaren esperientzia dela eta, zer esango zenuke ikasi duzula?
M.N.: Benetakotasun hori ezinbestekoa zaidala. Musikarekin ezin zara sentitzen ez duzun zerbait saltzen ibili. Ez zenuke hori inoiz egin behar. Berdin zait zein musika estilo jotzen duzun baina benetan sentitzen duzulako egin behar duzu. Anderrengandik horixe ikasi nuela esango nuke. Ander oso egiazko pertsona da, bai musikaren alorrean baita bizitzako beste guztietan ere.
BADOK: Gerora aurrera atera dituzun proiektu guzietan ikasketa horiek aplikatu dituzu, ezta?
M.N.: Bai, bestela ezinezkoa zitzaidan, ez luke funtzionatuko. Joseba Baleztena bera ere oso antzekoa da zentzu horretan. Anbizio handikoa artistikoki, baina oso umila aldi berean.
BADOK: Eta egungo talde askok ez al dute kontrakoa egiten? Hots, helburua jartzen dute lehenengo eta hori lortzen saiatzen dira, barruan zer duten eta zer espresatu nahi duten bere buruari galdetu gabe.
M.N.: Honekin ez dut entzulea gutxietsi nahi baina epe luzean era horretako jarrerak igarri egiten direla esan nahi nuke. Bestalde, berritasunez bonbardatuta gaude etengabe eta horrek badu bere eragina, estimulu horiek guztiek itsutu egiten gaituzte batzuetan eta ondorioz, funtzionatzen duten formulak errepikatzeko joera oso handia dago.
BADOK: Formula horiek edozein kasutan zureganatu egin beharko zenituzke baliozko zerbait sortzeko.
M.N.: Hori da. Niri talde ezberdin asko gustatzen zaizkit baina beraien moduko musika egitea ez zait posible, ez zait ateratzen, nirea ez delako. Azkenean oreka bat egon behar du gustatzen zaizun eta egiten duzun musikaren artean, eta esandakoa, egiazkoa behar du izan. Gaur egun ematen den “demokratizazio teknologiko” honekin disko bat ateratzea izugarri erraztu da eta alde batetik oso positiboa izan da, baina agian, bestetik exijentzia maila asko jaitsi da. Gainera, erraztasun hori dela eta, ekoiztea da orain lehentasuna, eta sarritan kantitatea kalitateari gailentzen zaio.
BADOK: Orain dela 20-30 urte disko bat ateratzea askoz gauza konplexuagoa eta garestiagoa zen, eta abestiek eta musikariek galbahe ugari pasa behar zituzten. Jende askoren onespena eta adostasuna behar zen diskoa plazaratu ahal izateko eta diskoetxeak artistarengan sinistu egin behar zuen. Horrek, azkenean, produktu gutxiago baina askoz landuago eta finagoak eskaintzen zituen.
M.N.: Bai. Gaur, ordea, dena da posible eta horrek gauza oso onak ekartzen ditu baina oso txarrak ere.
BADOK: Horrek beste eztabaida batera eramaten gaitu. Kazetaritzaren paperera, hain zuzen ere. Gaindosi horren aurrean hautatzaile eta bideratzaile lana egitea ez ote da gaur eguneko kazetaritzaren zeregina?
M.N.: Ados nago, lan handia duzue hor eta mesede handia egin dezakezue.
BADOK: Judee Sill du, edo hobe esan, zuen izena. 70eko hamarkadakoa da. Lotura nondik datorren azalduko dizut gero baina zure hitz eder hauek dira aukera hau egitera bultzatu nautenak: “Baina modu positibo batean aipatzen dut bizirautearena…Une hau pasatu badut, beste asko pasatzeko gai ere banaiz… Gorputzak uste dugun baino gehiago jasaten du, baina nire erronka ez da bizirautea, baizik eta bizi hau bizitzea”. Itzalean egoteko prest ez zaude. Emakume protagonista eta bere karreraren jabe bezala azaltzen zara eta asko gustatu zait hori. Judee Sill izugarrizko gaitasuna zuen musikaria izan zen baina ez zuen inoiz merezitako aitormenik lortu eta, lur jota, 1979an gaindosi baten ondorioz hil egin zen. Bisexuala, gurasoen eta senarraren aldetik indarkeria latza jasandakoa, drogazalea… Bi disko baino ez zituen plazaratu. Zoragarriak biak, nire ustez. Baina musika munduan aurrera atera eta ibilbide bat egitea oso zaila da eta geroz eta zailagoa gainera. Are gehiago oraindik ere, eta zoritxarrez, emakume batentzat. Emakumeak orain arte, Judee Sill bezala, ezkutuan irautekin (edo ezin irautekin) nahikoa izan du eta bada garaia biziraun baino gehiago zuen lanaz eta jardueraz gozatzen hasteko. Ez al da hala?
M.N.: Gauza asko nahasten dira hor, baina bai, hasiera batean, helburuak gozatzea izan behar du. Egia da, hala ere, une askotan eustea baino ez dagoela, baldintzek horretara behartzen zaituztelako. Gainera, erlajatzen zaren unean inguruko mundu guztia prest duzu zugan presioa mantendu eta emakumea zarela gogorarazteko eta ea hori nola bizi duzun, nola dagoen panorama eta antzekoak galdetzen hasteko. Aski da, nekatu egiten nau horrek. Nik bizi egin nahi dut eta ez da erraza, nahiz eta pribilegiatu bat naizela garbi daukadan. Ni baino baldintza askoz okerragoetan dabilen emakume asko baitago. Gakoa, helburua zein den garbi izatea da. Hots, gozatzea, zeuk gozatzea dela garrantzitsuena. Batzuek nire hitz horiek modu ilun batean ulertu dituzte baina erabat kontrakoa da. Asko jasan dudala baina iraun dudala eta irauten jarraitzeko eta gozatzeko prest nagoela da hor esan nahi dudana, modu guztiz positibo batean.
BADOK: Aspertuta egotea erabat ulergarria egiten zait baina aldi berean, arazoan tematzea garrantzitsua dela deritzot. Hau da, emakume batentzat aurrera ateratzea gizonezko batentzat baino zailagoa izaten jarraitzen duela eta esaten eta salatzen jarraitu beharra dagoela.
M.N.: Horrela da, eta jaialdi eta kontzertu antolatzaileei, aitzakiak behingoz alde batera utzi eta emakumezko artistak programatzen has daitezela eskatuko nieke. Berriketa gutxiago eta ekintza gehiago. Eta mesedez, ez aurrean bi emakume eta atzean gizonezko banda osoa duten taldeak bakarrik. Zergatik ez alderantzizkoa? Mila gauza ezberdin dago hor kanpoan, bilatu, arakatu eta egin etxeko lanak! Hasi behingoz ikusgarritasuna eta aukerak ematen, bestela desoreka betirako mantenduko da. Eztabaida, etiketa eta aitzakia gutxiago eta lan gehiago. Sarritan azken uneko erabakiak izaten dira emakumezko artistenak. Kartela orekatzeko arrapaladan eta batere sakondu gabe egindako betiko aukerak. Eta hori azkenean igarri egiten da, bai artistaren aldetik bai ikuslegoaren aldetik, eta asperdura eta interes falta sortzen du. Ondorioz, emakumezkoak halako desabantaila egoera batean aurkitzen du bere burua lehen unetik. Azken batean futbola bezala da, mutilak gu baino askoz lehenago hasi dira jokatzen eta gu baino hobeto jokatzen dute, baina utzi guri ere txikitatik jokatzen, umeak garenetik utzi lekua plazan eta ikusiko dugu zer pasatzen den. Eta ez galdetu hainbeste egoera nola dagoen, arazoak zeintzuk diren eta hori guztia. Nik zer dakit? Zeure buruari galdetu, zenbat emakume elkarrizketatu dituzu? Askok galdera horiekin “puztarritxo” bat irabazi nahi dute, eta ez, ni ez nago emateko prest. Joan zaitezte pikutara!
7.- “CORTEZ THE KILLER” (NEIL YOUNG, ‘Weld’, 1991)
M.N.: Hori da giroa hori… “Cortez”, Neil Young.
BADOK: Noski. Honetan huts egitea debekatuta zegoen! Kar, kar. Joseba B. Lenoir Gang-ek duen Crazy Horse puntuaz hitzegin nahi nuen. Sintonia handia sumatzen da taldean. Eszenatoki gainean zaudetenean trantzean sartzen zaretela dirudi, Crazy Horseren antzera, eta nolabait musikak berak gidatzen zaituela eta ez alderantziz.
M.N.: Une askotan sentsazio hori izaten genuen eta partaideen arteko sintonia oso handia zen. Edozein modutan, lehenik zera aipatu nahi nizun: Joseba B Lenoir Gang talde bezala orain dela bi urte amaitu zen. Esperientzia ederra izan zen niretzat eta Josebari beti eskertuko diot bertan parte hartzera gonbidatu izana, zeren eta nik ez nuen gitarra elektrikoa jotzeko ideiarik ere eta berak animatu ninduen. Beharrezkoa da era horretako posizioetan, hots, instrumentari moduan, emakume gehiago ikustea. Gang-arekin beste mundu bateko ateak ireki zitzaizkidan eta oso onuragarria izan zen. Orain Joseba B. Lenoirrek Ilargi Agirre (Perlak, Belarmiñak) eta Nagore Etxaberekin (Low Riders) bi bateriadun formazio berri bat eratu du.
BADOK: Zuzenekoei garrantzi handia eman diezu beti, eta Euskal Herrian beste herrialde batzurekin alderatuta askoz azpiegitura sendoagoa dugula goraipatu duzu. Horri esker zuzenean aritzeko aukera askoz handiagoak daude hemen. Baina era berean, geroz eta jende gutxiago doa kontzertuetara. Saturazio puntu batera iritsi ote gara?
M.N.: Ba bai, ez da inor joaten kontzertuetara, edo lehen baino askoz gutxiago behintzat. Garbi dago rocka ez dela belaunaldi berrien interesekoa. Nik uste dut gakoa hori dela, besterik gabe. Beste estilo batzuetako kontzertuak, hip-hop edo trapekoak adibidez, jendez gainezka egoten baitira sarritan.
BADOK: Rockaren diskurtsoa agortzen ari al da? Edo beharbada rocka entzulearen aurrean aurkezteko modua da agortu dena? Aurkezteko moduarekin, ohiko gitarra-baxu-bateria formazioak abestiak taula gainean besterik gabe jotzea esan nahi dut. Agian “performance” osagarri handiagoa behar da jende gehiago erakartzeko?
M.N.: Baliteke, hala ere gai konplexua da. Agian ikusleenganako harremanean zuzenagoak izan behar dugu eta interpelatzen hasi. Beste estilo batzuetan naturalagoa izaten da jarrera hori. Beharbada, horrek kitzikatzen du gaurko jendea eta rockak estimulu gutxiegi dauzka beraientzat.
BADOK: Ez dakit zer den, baina etenaldi garbi bat eman da. Estadio handietako izar historikoez gain, rockak nekez funtzionatzen du kontzertuetan, eta haien kasuan ere 35-40 urtetik gorakoak eta maila ekonomiko jakin bat dutenak dira joaten direnak baina ez gazte asko.
M.N.: Gazteen artean Berri Txarrak da bururatzen zaidan salbuespen arrakastatsu bakarra.
BADOK: Bai, hala da. Telebistak duen garrantzia aipatu nahi nuke. Napokarentzat, adibidez, Tumatxak saioan azaltzeak eragin positibo handia izan zuen baina rockaren (eta orohar edozein musikaren) presentzia EITBn oso murritza da. Nire garaian, Katu Kale moduko saio batek musika berri eta interesgarri asko irakatsi eta erakutsi zidan, baina gaur zer daukagu?
M.N.: Ezer gutxi, Musikazuzenean-en saioren bat eta EITB Transit-ez aparte. Hain zaila al da fundamentuzko ezer egitea? Kulturak eta arteak orokorrean gizartean eta hedabideetan duen paperaren isla ere bada. Entretenigarri hutsa bihurtu du, baina orduan zeinek ematen dizkigu arteak eskaintzen dizkigun galderak eta gure gizartearen arazoak hausnartzeko baliatzen digun tarte hori? Inork ez. Inoiz baino beharrezkoagoa den une honetan, gainera. EITBk baditu soberako baliabideak programa interesgarri gehiago ekoiztu ahal izateko.
BADOK: Bai. Ba al dakizu Amaiarekin egindako saioan Napoka Iriaren abesti bat jarri niola?
M.N.: Ah bai? Ilusio handia egiten dit.
BADOK: Hori dela eta, zurekin egiterakoan bai ala bai Amaiaren abesti bat jarri behar nizula erabaki nuen. Amaiak hasiera batean ez zuen asmatu, baina Napoka zela argitzean, zera esan zidan: ”Gustatzen zaizkit, oso soinu polita dute. Sinpletasun ederra lortzen dute, eta soinu horren barrena, mundu guztitik at, trantzean sartzen direla ematen du. Aldi berean, batere mistikoak ez dira. Arruntak bezain bereziak dira…. Nik neska honi begia botata diot erabat, zerbait berezia duela iruditu zait beti.”
M.N.: Uau! Anderri pasa behar dizkiot hitz horiek. Gurasoen ondare moduan jaso ditut Amaiaren hainbat binilo (Txomin Artolarekin egindako Folk-lore sorta). Gero, Tumatxak saioan ere, Amaiaren hainbat bideo azaldu ziren eta harrituta utzi ninduten, bere hitz eta jarrerekin. Bere alderdi kritiko eta feminista hori ez bainuen ezagutzen.
BADOK: Bizitza aberatsa izan du Amaiak, onerako eta txarrerako, eta oso pertsona interesgarria eta berezia da.
M.N.: Bera bezalako gehiago behar ditugu. Ahobete hortz utzi ninduen bere energia eta freskura horrekin.
BADOK: Zure kazetari alderdia ekarri nahi nuen mahaira. Tarte batez Berria-n zutabekide izan zintudan. Nik bere horretan jarraitzen dut nahiz eta behin baino gehiagotan blokeatuta sentitzen naizen eta bertan behera uzteko tentaldiak izaten ditudala onartu behar. Dirudiena baino gogorragoa baita, batipat zertaz hitz egin erabakitzea. Zer moduz eraman zenuen zuk lan hura?
M.N.: Ufff! Ez nuen oso ondo eraman, egia esan. Hasieran hobeto baina bukaera aldera larritzen hasi nintzen. Harritzekoa bada ere, niri jendaurrean azaltzeak lotsa handia ematen dit eta zutabearen kasuan, euskal “inteligentsia” guztiaren begiak nire gainean senti nitzakeen, kar, kar. Horrek kriston autoexijentzia eragiten zidan eta blokeora bultzatzen ninduen. Baina era berean gustura geratzen nintzen, oso atsegina egiten zitzaidan kontatu nahi nituen hainbat gauza espresatu ahal izateko tarte hura izatea. Gazitik eta gozotik zuen. Gauza da niri idaztea asko gustatzen zaidala, kazetari ikasketak egin baititut, baina profesionalki oso gutxi aritu naiz eta zutabeak alderdi hori berreskuratzeko aukera ematen zidan.
BADOK: Niri ondoen funtzionatzen didana automugaketak ezartzea da. Esate baterako, beti asteko egun berean eta derrigorrez azken hamabost egunetan entzundako disko bati buruz idaztea. Erritual bat bilakatzea oso lagungarria zait.
M.N.: Ni esperientzia pertsonaletan oinarritzen nintzen gehienbat, baina sarritan ez neukan ezer berezirik kontatzeko eta horrek autoerrepikatzera eramaten ninduen eta hor azaltzen zen blokeoa eta larritasuna. Baina, beno, oro har oso esperientzia positiboa eta aberasgarria izan zen.
BADOK: Idazteaz ari garela, zure abestien hitzak zureak dira, ezta?
M.N.: Bai eta nire buruaz aritzen naiz gehienbat. Kamuflatzen saiatzen naiz baina ezin, kar, kar.
9.- “YOU DON’S KNOW WHAT LOVE IS” (Diamanda Galas, ‘All the way’, 2017)
BADOK: Abesten hasten denean asmatuko duzula ziur naiz.
M.N.: Ez dakit ba. Piano horrek euskalduna dirudi.
BADOK: Ezta gutxiago ere, kar kar, utz ezazu pixka bat gehiago abesten. Tira, pistatxo bat emango dizut: elkarrizketan aipatu dugu bere izena.
M.N.: Ah bai! Noski, Diamanda Galas da! Zein handia!
BADOK: Horixe bera! Ertzera joan nahi nuen oraingo honetan. Ahotsa instrumentu baten moduan erabili eta ahots horren aukera eta ahalmen guztien arakatze etengabera, hain zuzen ere. Zeure ahotsa bilatzen ari zara, hainbat zentzutan (fisikoa eta nortasuna)? Inoiz pentsatu duzu horrelako muturreko musika egitea? Lehen aipatu duzun Mike Pattonen antzera, adibidez.
M.N.: Bai, pentsatu dut, baina gero estudiora iristen naiz eta kosta egiten zait alde horretatik jotzea. Baina noizbait egingo dut.
BADOK: Zure diskoa klasiko samarra da alde horretatik.
M.N.: Bai, erabat laua da. Onartzen dut.
BADOK: Entzunaldiekin irabazi egiten duen disko horietakoa da eta lan bikaina dela deritzot, baina doinu abstraktuago eta apurtzaileagoetan gustura entzungo zintuzket.
M.N.: Benetan nahi dut era horretako zerbait arriskutsuago eta frikiagoa egitea. Animatzea falta zait.
BADOK: Nik animatzen zaitut. Hemen entzule bat baduzu behintzat.
M.N.: Eskertzen dizut. Ea ba behingoz animatzen naizen. Bestalde, nire oraingo egia egin dudan disko hau da, eta horri erantzun behar diot. Baina beste egia batzuetarako garaia iritsiko da ere.
BADOK: Hori da, ez daukazu zertan behartzerik. Artifiziala litzateke. Zure hitz hauek, hala ere, grina hori erakusten dute, hor barruan duzu: “Ahotsa beti da erronka bat niretzat. Beti nahi izaten dut barruan dudan hori erakutsi. Neure buruari esaten diot jolasteko, eta ea zer topatzen dudan. Ibai Gogortzari zor diot kantu hori modu horretan egitea… Hark proposatu zidan hortxe mugan-mugan dagoen ahots horrekin kantatzea, ahotsa agertu eta desagertzen den puntu horretan”. Hortik abiatu naiz galdera hau prestatzeko… Inkonformista naiz ahotsarekin, baina uste dut diskoan badagoela aniztasun bat behintzat.
M.N.: Bai, erabat. Niri ahotsa eta kantatzea da gehien gustatzen zaidana eta eremu horretan ikertu eta esperimentatzea. Napokan agian gehiago esperimentatzen nuen eta orain gutxiago. Baina diozun bezala, grina nire barnean dago eta aterako da, uneren batetan.
10.- “JO NO CANTO PER LA VEU” (MARIA ARNAL I MARCEL BAGES, ’45 cerebros y un corazon’, 2017)
M.N.:Silvia Perez Cruz da?
BADOK: Ez.
M.N.: Orduan “bestea” da, Maria Arnal.
BADOK: Kar, kar, bai, hori da, “bestea”. Silviaren oso antzekoa baita. Gustatzen?
M.N.: Ez naiz oso zalea, egia esan. Ez dakit oso ondo zergatik baina aipatutako “benetakotasun” horren inguruan nire zalantzak ditut.
BADOK: Niri antzera pasatzen zait.
M.N.: Orduan zintzoki esango dizut, hain “barrutik”, hain “sakona”, hain sentikorra! Ai… azkenean ez zait benetakoa egiten. Moda puntu bat ez ote den kezkatzen nau. Zuzenean Silvia ikusi dut eta teknikoki ikaragarria izan arren, ez ninduen bete. Eta gainera jende guztiak kristona dela esaten dizunean badakizu zer gertatzen den…
BADOK: Estilo eta bide berri eta ezberdinen arakatze horretan, euskara ez den beste hizkuntza batean kantatzea edota konposatzea pentsatu al duzu inoiz?
M.N.: Pentsatu dut eta ingelesez abestiren bat egin izan dut, baina ez naiz eroso sentitzen, ezta gaztelaniaz ere. Agian etorkizunean, kolaborazio moduan eta beti modu natural batean, izan liteke, baina ez une honetan. Euskaraz erabat aske sentitzen naiz nahi dudana egiteko eta ez daukat beste ezeren beharrik.
