Ibilbide luzeko artista da Iban Urizar (Elgoibar, 1975): Mengele Quartet, Bizarra, Andrakan, Joseba Irazoki eta lagunak… Tronpetista, abeslari, gitarrista eta batik bat musika moldatzaile fin eta ausarta. Baina asmatu berri duen Amorante pertsonaiak bizar hipsterraren atzean ume baten freskotasunaz dihardu, bere ama hizkuntzan ipuin ederrak kontatuz. Agian egiazko eta liluragarriena duen alter-ego horren jatorria eta sekretu txikiak arakatzen saiatu gara elkarrizketa honetan. Bide batez, eta beste gauza askoren artean, euskal musika esperimentalaren historiaz pixka bat ere ikasi dugu.
1.- ‘L’ARGOT DU BRUIT’ (PASCAL COMELADE, ‘L’argot du bruit’, 1998)
IBAN URIZAR: Ezaguna iruditzen zait baina ez dakit zer den.
BADOK: 1998ko disko bat da. Agian, bere egilearen ezagunena izango da eta beste artista batzuen kolaborazioa du bertan. Frantzia eta Kataluniaren artean mugitzen da gehienbat.
IBAN: A bai! Pascal Comelade!
BADOK: Gustatzen al zaizu?
IBAN: Bai, asko gainera. Pascal Comelade jostailu musikalekin egin dituen lanen bitartez jarraitu dut batik bat. Baina berez, PJ Harveyrekin egin zuen abesti hartan ezagutu nuen estreinakoz.
BADOK: Neuk ere. Disko honetan bertan dago abesti hori. Zure antzeko sentsibilitate bat nabaritzen diodalako ekarri dut eta gustatzen zaizula entzuteak poztu nau. Pascalek musika herrikoia esperimentazio elektroniko eta zaratatsuekin nahastu izan du eta beti gauza ezberdinak probatzen ibili da, izpiritu aske baten moduan. Amoranteren lana gogorarazten dit. Gauza ezberdinen arteko mugan beti, usadioan hanka bat eta bestea esperimentazio aske eta kuriosoan jarrita. Hala ikusten duzu zeure burua?
IBAN: Bai, Pascal Comelade-ren izaera eta mundua maite ditut. Oso gogoko dudan bere beste ezaugarri bat da oso zinematografikoa dela da. Tira, erosten dizut alderaketa hau, kar kar.
BADOK: Jostailuzko instrumentuen aipamena interesgarria iruditu zait. Erabili izan dituzu inoiz?
IBAN: Objektu guztiek soinu interesgarriak atera ditzaketela mantendu izan dut beti. Musika instrumentu “serioak” soilik aintzat hartzeko joera daukagu, baina jostailuzko musika tresnak ere oso baliogarriak iruditzen zaizkit. Musika esperimentala eta inprobisazioa lantzen genuen garaian batik bat, jostailuzko tresnak sarritan erabili ditut eta aitorpen txiki bat eskaini nahi izan diet nire musikaren bitartez. Eta Pascal Comelade moduko artista batek zentzu horretan egiten duen ekarpena oso duina iruditzen zait. Pascal Comelade benetan maite dut, bai.
2.- & (IÑIGO UGARTEBURU, ‘Back and Forth’, 2012)
IBAN: Hau Iñigo Ugartebururen Back and Forth diskoko lehen pieza da, “&” izenekoa. Iñigo eta biok Cafe Teatroren garaitik oso lagun onak gara eta disko honetarako kristoren lana egin genuen. Iñigok bere doinuak marmarreatuta bidaltzen zizkidan telefonoz eta nik harekin egin behar izaten nuen nire moldaketak. Bere asmoa banda edo txaranga batekin grabatzea zenez Elgoibarko herri bandako musikariak erabili genituen. Lan ikaragarria egin behar izan nuen marmar haiek partitura paperera pasatu eta musika tresna bakoitzerako asmatu nituen harmonizazioak gehitu ahal izateko.
BADOK: Emaitza zoragarria da, nire ustez. Horri lotuta, Cafe Teatrori buruz galdetu nahi nizun. Euskal Herrian izan den talde onenetarikoa dela deritzot eta behar adinako garrantzia eta oihartzuna eman ez zaiola iruditzen zait. Entzuten dituzu Cafe Teatroren diskoak? Nola balioztatzen dituzu gaur egun?
IBAN: Oihartzunari buruz diozuna posible da, eta bai, entzuten ditut oraindik. Gainera, urteak pasa ahala oso ondo zahartzen den musika dela iruditzen zait. Cafe Teatron post-rock moduko musika eginez hasi ginen eta gure jarraitzaile taldetxoa geneukan. Baina Burga grabatzean horietako asko galdu egin genituen. ERTZ festibalean jotzea mugarri izan baitzen guretzako eta horren ondoren etorri zen diskoaren grabaketa, Xabier Erkiziaren bitartez ezagututako Amanita estudioan. Oso garai ederrak izan ziren haiek. Xabierrek ez daki egitasmo batean sartzen erabat murgiltzeko ez baldin bada, eta ondorioz pixkanaka taldearen partaide bilakatu zen. Eta bere parte-hartze horrek lehen diskoaren eta Burga-ren arteko jauzi handia eragin zuen. Ez nuke esango norabide aldaketa bat eragin zuenik baina bai diskurtsoaren erabateko erradikalizazio bat bultzatu zuela. Burga-n instrumentuekin modu askoz askeagoz jolastu eta esperimentatu genuen. Doinuen estrukturak askoz irekiagoak ziren eta inprobisazioak leku handiagoa zeukan. Askok ez zuten gustura hartu, baina beste alde batetik jarraitzaile berriak irabazi genituen.
BADOK: ERTZ aipatu duzula, festibal hark ate berriak ireki zizkidan garai batean, musika entzuteko modu eta jarrera berriak erakutsi zizkidan. Han ezagutu nituen Cafe Teatro, Xabier Erkizia edota Bizarra. Biziki gogoratzen dut Bizarrak Kultur Etxearen ondoko beste eraikin txiki batean eman zenuten kontzertu erabat magikoa. Zein garrantzia izan du ERTZ-ek zuretzat? Nola bizi izan duzu festibal bera eta festibala antolatzen duten pertsonekiko erlazioa?
IBAN: Oso barnetik bizi izan dut. Xabier eta biok orain dela 20 urte ezagutu genuen elkar. Bergarako Pol Pol tabernan nire lehen taldeak (Sokoa) eta Gutariko Bat-ek (Xabierren taldeak) emandako kontzertu batean izan zen. Gutarikoek gure aurretik jo zuten eta aho bete hortz eta agertokira ateratzeko erabat kikilduta utzi gintuzten. Gutariko Bat talde oso handia izan zen nahiz eta oso grabaketa gutxi utzi, batik bat Xabier beraren ideia erradikalen ondorioz. Xabier frontman itzela zen gainera eta erabat liluratu gintuen. Harrezkero elkarrekin kontzertu batzu eman genituen adiskidetasunari esker, zeren eta musikalki taldeek ez zeukaten zerikusi handirik. Gutariko Bat gugandik edota Euskal Herriko garaiko edozein taldetik argi-urteetara zegoen. Cafe Teatrok baino, Gutariko Batek merezi du ospe askoz handiagoa. Xabierren ezinegonaren eta jakituriaren isla perfektua ziren. Xabier beste maila batean mugitzen baitzen. Beraz, nire ERTZekiko lotura Xabierren bitartez hasi zen. ERTZ festibala Xabierren egarri horren ondorio bat izan zen hasera batean. Baina gauzak ezin zituen berak bakarrik egin eta horregatik lan talde bat eratu zuen bere katalizadore botere miragarria erabiliz. Artista zoragarriak ekarri zituen hara jotzera, Phil Niblock, Fennesz edo Charlemagne Palestine bezala. Alde guztietatik begiratuta, musikaz gozatzen dugun guztiontzat ERTZ mugarri izan da Euskal Herrian.
IBAN: Hor nonbait, zerrendaren batean, bere kanturen bat gordeta daukadala uste dut. Entzun beharko dut.
BADOK: Ez dakit oso ondo nola deskribatu, “folk kubista” agian.
IBAN: “Folk kubista”, ez da batere txarra!
BADOK: Abestia eta diskoa aurrera joan ahala ahotsa apurtu egiten zaio eta garrasi batean hasten da. Amorante zuretzat katarsi bat dela esan ohi duzu, eta nolabaiteko terapia bat ahalbidetzen dizula. Richard Dawsonek barneko mamuak modu ezin gordinagoz eta espresiboagoz uxatzen dituen artista dirudi. Liluragarria zait bere musika baina deserosoa izan daitekeela onartu behar dut eta zuzenean ziur aski areagotu egingo da sentsazio hori. Entzuleak alde batetik miresten duen gauza bat da gordintasuna baina aldi berean beldurra ere eragiten dio. Katarsi hori egiazkoa da zure kasuan?
IBAN: Niri pasatu zaidana zera da, nire ahotsarekiko maitemintze prozesua oso berandu etorri zaidala. Andrakanekin kantatzen nuenean adibidez, konplexu handiz egiten nuen. Gero, nire inguruan horren ondo kantatzen dutenak hainbeste dira, oso txiki sentiarazten nautela. Ikaragarri kostatu izan zait kantatzen hasteko pauso hori ematea Amorante bezalako proiektu bat defendatu ahal izateko. Eta egia da katarsi edo terapia izan dela zentzu horretan. Nire ahotsak bere mugak izan arren –eta muga horien oso kontziente naiz—, kantatzen hasteko atrebentziak Amorante proiektu bezala beste maila artistiko batera eraman duela esango nuke. Eta nire buruarekiko askoz ziurrago sentitzen naiz orain; nire kantaerarekin maitemintzen ari naizela esan dezaket, ez hainbeste nire ahotsaren tinbrearekin agian, baina bai kantatzeko moduarekin. Une oso ederrak bizitzen ari naiz jendeak esaten dizkidan gauzekin baina horrelakoetan neurtzen saiatzen naiz. Nire mugak oso garbi dauzkat.
BADOK: Katarsi hori orduan, ausardian dago eta ez hainbeste hitzen eduki autobiografikoan.
IBAN: Hori da. Ez dut inoiz nire buruaz kantatzen, ez baitaukat bizitza batere interesgarria edo kontatzeko modukoa. Nire inguruko kontakizunak, ipuinak eta halakoak askoz interesgarriagoak iruditzen zaizkit. Oso kostunbrista naiz hitzak idazteko garaian. Hainbeste maite dut herri musika lotura horiek guztiak oso ondo datozkidala diskurtso koherente bat eratzeko.
4.- ‘HOPE’ (DON CHERRY, ‘Organic Music Society’, 1972)
IBAN: Hau 60-70eko hamarkadetako free jazza dela garbi dago.
BADOK: Ondo zoaz. Egilea ezaguna da, diskoaren izenburua asmatzea agian zailagoa izango zaizu. Miles Davis edo Coltrane ez dela esango dizut.
IBAN: Sun Ra ez da, ezta?
BADOK: Ez, baina hortxe-hortxe.
IBAN: Ornette Coleman? Albert Ayler? Eric Dolphy?
BADOK: Ezta ere! Falta zaizun bakarra da: Don Cherry!
IBAN: Ez!!!!! Gainera tronpetista da!!! Nola ez dut bada asmatu???
BADOK: Tira, disko zoragarria bada ere berak ez dauka protagonismo handirik, oso zaila zela onartzen dut, kar, kar. Diozun bezala, Don Cherry tronpeta jole mitikoa da. Zure instrumentu nagusia eta kuttuna da tronpeta, eta esan duzunez “ondo” jotzen dakizun bakarra da. Saxofoia askoz maizago aukeratu eta entzuten da jazz taldeetan baina tronpetak badu halako hunkigarritasun puntu berezi bat oso erakargarria egiten zaidana. Zerk erakarri zintuen? Zergatik tronpeta?
IBAN: Nik berez, nire solfeo irakasle batek tronpeta jotzen zuelako aukeratu nuen tresna hori, besterik gabe. Louis Armstrong-en kasete bat neukan garai hartan eta erre egin nuen hainbeste aldiz entzutearen eraginez. Kuriosoa da Tresna baten aukeraketak bide batetik edo bestetik zein modutan eramaten zaituen. Garbi daukat beste tresna bat aukeratu izan banu nire bizitza ez zela berdina izango. Musika munduan egin ditudan ikasketa eta lan edo elkarlan guztiak tronpetari lotuta egon dira. Orain dela oso gutxi ausartu naiz beste instrumentu batzuK probatzera. Baina erabakia, esan bezala, solfeo irakaslearen eraginez izan zen, besterik gabe. Tronpetaren inguruan halako istorio erromantiko bat kontatzea gustatuko litzaidake baina ezin, oso gauza prosaikoa izan zen. Bestalde, aukeraketa horrek eraman nau gaur nagoen tokira, hori ukaezina da. Nire musikalidadea hortik dator. Azken batean oso gauza ezberdina da tresna polifoniko bat jotzea edo tronpeta bezalako monofoniko bat jotzea. Azken honek norbaiten babesa eskatzen du diskurtso bat garatu ahal izateko. Horren ondorioz, nik tronpetarekin BBCak egin ditut (“Bodas Bautizos y Comuniones”) eta Elgoibarko bandan 30 urte daramazkit jotzen. Horrek guztiak musika esperimentalaren mundutik at dagoen ezagutza bat eta nortasun berezi bat ematen dit.
BADOK: Don Cherryk hemen ez dauka protagonismo handirik. Diozun bezala, tronpetak nolabaiteko babesa behar baitu.
IBAN: Hori da, eta baita Donen beraren izaeragatik ere. Jazzari dagokionez, oraindik zalea naizela esango nuke, baina maitasun-gorroto harremana dudala. Inprobisazioa gehienetan aldez aurretik landutako eskema batzuen barruan egiten dute. Mila bider jo dituzten akorde batzuk dauzkate eta horien barnean ibiltzen dira eskala gora eta eskala behera. Ondorioz, ateratzen zaizkien gauzak funtsean aldez aurretik jotako musikan oinarritzen dira. Nik inprobisazio askea miresten dut. Jazz klaseak jaso izan ditut baina ez ninduten asetu, beste musikari batzuek egindakoa errepikatzera mugatuta baitzeuden. Askatasun handiagoa iradoki duten musikarienganako joera izan dut beti. Don Cherry, Miles Davis, Ayler, Dolphy, Sun Ra eta beste hainbeste bezala. Amiri Barakaren Black Music liburuan oso ondo islatzen da mundu hori.
5.- ‘DEAD BEE’ (ANDY MOR & YANNIS KIRIAKIDES, ‘A Life is a Billion Heartbeats’, 2014)
BADOK: Bi musikariren arteko elkarlan bat da. Bata nahiko ezaguna da, edo hobe esan, berak parte hartzen duen taldea da ezaguna, underground mailan behintzat.
IBAN: Bera gitarrista da, beraz. Wilco-koa?
BADOK: Ez. Lanean urte asko daramatzan talde bat da. Denetarik jo izan dute nahiz eta punk munduan hasi. Holandarrak dira.
IBAN: The Ex!
BADOK: Hori da. The Ex taldeko Andy Moor gitarristak eta Yannis Kiriakides musikari greziarrak egindako elkarlan batean dago abesti hau.
IBAN: The Ex gustukoa izan dut beti. Nire ustez, taldearen ospea bere izaera estajanovistaren ondorio da. Etengabe jo izan dute eta mundu guztian zehar gainera. Maite ditut, ez hainbeste egin dituzten diskoengatik baizik eta erakutsi duten jarreragatik eta zuzeneko emanaldi itzelengatik.
BADOK: Horretaz gain, Etiopiako musikariekin egin dituzten elkarlanak hor daude…
IBAN: Hor beste pauso handi bat eman zuten. Talde bat horrelako mugimenduak egitera ausartzea miragarria iruditzen zait.
BADOK: Yannis Kiriakides musikologoa omen da. Zuk ere musikologia ikasi duzu, ezta?
IBAN: Bai. Nik hemengo musika ikasketak amaitzean, gauza gehiago egiteko ezinegon handia sentitzen nuen oraindik, eta irakasle batek esan zidan Bartzelonan doktoretza egiteko aukera zegoela. Hara joan nintzen, birritan pentsatu gabe. Bi urte pasa nituen han, musikologia klaseak hartuz nire metodologia gabeziak betetzeko asmoz, eta ondoren, etnomusikologia doktoretza burutzen. Musika ikusteko era berri eta askoz toleranteagoa aurkitu nuen.
BADOK: Interesgarria iruditzen zait. Musikari eta sortzaile bezala, zein eragin izan du zugan horren ezagutza zabala izateak?
IBAN: Edozein musika berriren aurrean, bere testuinguruan kokatzen saiatzen naiz beti eta horrek begirune handiagoz entzutera eramaten nau. Musika egitea erabakitzen duenak testuinguru zehatz batean egiten du, eta horrek nahi eta nahiez emaitza baldintzatzen du. Analisi estetiko bat egitean testuinguru hori ahaztea hankamotz geratzea da. Etnomusikologia testuinguru hori arakatzen saiatzen da, hain zuzen ere. Akademiaren barnean tipo bitxiak gara, akademikoek duten ikuspegi piramidal ortodoxoarekin talka egiten baitugu. Haien ustez, musika akademikoa piramidearen puntan dago eta herrikoia azpian. Etnomusikologiak tabula rasa egiten du kontzeptu elitista horrekin. Mozartek, bere gaitasun miragarria alde batera utzita, testuinguru zehatz batean konposatzen zuen bere musika. Gaur egun beste batzuk beren musika beste testuinguru batean egiten dute eta Mozartena bezain ona izan daiteke. Ezin dugu bata bestearen azpian edo gainean jarri, ez baitago alderatzerik. Etnomusikologiak belarri horiekin entzuten irakatsi zidan. Errespetu handiagoz, azken batean.
6.- ‘ENTRESOL II: ARGI SOINUAK’ (XABIER ERKIZIA, ‘Entresol’, 2004)
IBAN: Xabier Erkizia da, zalantzarik gabe. Argien pieza da?
BADOK: Bai.
IBAN: Argi bonbilen ondoan jarritako mikroekin dago grabatuta. Elektrizitate estatikoko soinuaz egindako disko bat da. Jope, gogor samarra, e?
BADOK: Kar, kar, bai, pittin bat pasatzen ari naiz, baina ez etsi, hemendik aurrerakoak samurragoak direla aurreratzen dizut. Era batera edo bestera Xabier Erkiziaren musika ekarri nahi nuen. Dagoeneko berari buruz dezente hitz egin dugun arren, oraingoan esplorazio elektronikoen mundua ekarri nahi nuen mahaira. Horren inguruan, elkarrizketa batean aipatu zenuen “errorearen kontzeptua” jorratu nahi nuke. Oval eta beste musikari elektroniko batzuk egin zuten CD irakurketa errorearen erabilpena jartzen zenuen adibide moduan. Errorea sormenaren eragile izan daiteke, ezta?
IBAN: Inprobisazioa landu dugunontzat funtsezkoa da errorearen estetika. Hala ere, aipamen haren asmoa ez zen musikari elektroniko haiei aitortza bat egitea, errorearen kontzeptu hori ez baita haien asmakizun esklusiboa. Errore edo hanka-sartzearen estetika zera da: jotzen ari zaren unean —edo Fennesz eta Oval moduko musikari elektronikoak soinuen bila dabiltzanean— eta buruan daukazuna ateratzen ez zaizulako hanka sartu duzula pentsatzen duzunean, errore hori zure probetxurako erabiltzea. Blokeatu ordez hanka-sartze horri eutsi eta tira eginez beste modu batera iritsi ahal izango baitzara. Kontzeptu hori asko gustatzen zait eta nire musikan etengabe praktikan jartzen dut. Ez naiz batere metodikoa, gauza bera errepikatzea eta errepertorio baten mugetara doitzea tokatzen zaidanean gaizki pasatzen dut. Gauzak aldatzen ibiltzeko joera dut, txikiak baldin badira ere.
BADOK: Ideia horri lotuta zoriaren kontzeptua egongo litzateke, ezta? Orain dela gutxi Eduardo Polonio musikari aurrerakoi ospetsua elkarrizketatu nuen eta zera esan zidan: “nire bizitzan, zoriak beste edozein irakasle edo akademiak baino askoz gehiago erakutsi dit”
IBAN: Erabat ados nago. Musikari bezala alde guztietatik —musikalak eta musikalak ez direnak— jasotzen dituzu inputak eta bilaketa horretan kokatzen dut nik zoria. Polonio, Stockhausen, John Cage edota Terry Riley moduko musikarien eskolakoa da. Haien partiturak modu ezberdinez interpretatu ditzake musikari bakoitzak, eta zoriak zerikusi handia du horretan. Baina hauek guztiak, nire ustez, akademiatik ezarritako hesi guztiak apurtzen joan dira haien ordez beste muga berri batzuk ezartzeko. Gakoa da estatus akademiko hori mantendu nahi dutela, herri xumetik aldenduz. Baina estetikoki baten emaitza eta bestearena (demagun, herri xumetik inongo ikasketarik gabe datorren musikari elektroniko esperimentala) oso paretsuak dira. Azken finean, bi kasuetan abstrakzioa dago eta soinuaren plastizidadearekin jokatzen duen diskurtso bat. Estatus kontu bat baino ez da.
7.- ‘NOUAR’ (CHEIKA RIMITTI, ‘Nouar’, 2000)
IBAN: Ez dakit zer den, baina raï musika dela argi dago. Agian Khaled izan daiteke…
BADOK: Ez, abeslari mitikoa da, Khaled baino zaharragoa eta emakumea.
IBAN: Ah, orduan Cheika Rimitti izango da.
BADOK: Bai. Hori bera! Musikari gazteekin grabatu zuen disko batetik hartu dut abestia.
IBAN: Hau “Zugana Manuela” abestiarengatik ekarri duzu, ezta?
BADOK: Ez zen hori nire asmo nagusia baina hala ere, kontatuko dizkidazu abesti horren nondik norakoak?
IBAN: Manuelarekin zera gertatzen da, Amoranteren diskurtsoa neuk bakarrik eratu behar nuenez looper bat eta efektuko pedal bat erosi nituen eta haiekin probatan ari nintzela, autotune-arekin egin nuen topo eta liluratuta geratu nintzen. Ez dakit zergatik garatu dugun halako nazka autotune-arekiko. Egia da trap eta egungo beste antzeko musika estilok autotune-az gehiegi baliatzen direla, baina nik autotune-a bai ironikoki bai estetikoki erabiltzen dut. Ez dut nire afinazio gabezia kontrolatuta mantentzearren erabiltzen, noski. Nik garbi daukat raï abeslari batek egiten duena egiteko gai ez naizela. Musika hori maite dut eta ondo ezagutzen dut. Batik bat Afrika osoan eta Asiaren zati oso handi batean hedatzen den kantu melismatikoa miresten dut eta autotune-a orduan ironikoki erabiltzen dut kantatzeko modu hori berdindu ahal izateko. Baliabide horrek nire diskurtsoa musikalaren urritasuna arintzen eta koloreztatzen laguntzen dit. Beste alde batetik, hasieratik garbi neukan Amorante musika mundu ezberdinen uztartzean oinarrituko zela. Gure herri musika eta iruditegi mitikoa hartu nituen oinarri bezala eta haiekin jokatuz Iparragirreren “Zugana Manuela”-rekin topo egin nuen eta autotune eta beatbox pixka batekin nahastean emaitzak erabat txunditu eta hunkitu ninduen. Azken batetan, “Zugana Manuela”-ren hitzak gaurkotasunez beterik daude. Protagonista festetan ligatzen saiatzen da eta neskak pikutara bidaltzen du bizardunak gustuko ez dituelako, gaurko hipsterrak bezalaxe, kar, kar…
Kantu honek daukan arriskua “zama abestia” bihurtzearena da. Jendea kantu horren bitartez erakartzen baduzu eta kantu hori jotzea eskatzen badizute, kantu soil horrek zure diskurtso guztia gorpuzten duela pentsatzera iritsi daiteke. Eta nire kasuan “Zugana Manuela” irla baten modukoa da nire errepertorioaren barnean. Zuzenean egiten jarraitzen dut baina ez dut nire burua Manuelara kateatu nahi! Jotzen dudan bakoitzean ezberdin jotzen dut, gainera.
BADOK: Rimittirekin lotuz, Mediterraneoko kulturaren eragina aipatu nahi nuen. Zure diskoa iruzkintzean argi berezi batez hitz egiten nuen, zeren eta Cafe Teatrotik Amoranterako pauso horretan basoaren itzaletik Mediterraneoko argirako trantsizio bat sumatzen dut, nire irudimenean behintzat. Bartzelonan doktoretza ikasketak egin zenituela irakurri dut eta hortik dator abesti honen arrazoia. Zein eragina izan zuen zugan Mediterraneoak eta Bartzelonan bizitzeak?
IBAN: Ez dut uste nigan eragin berezirik izan zuenik. Oso musika zalea naizenez, musikologiak gauza asko entzun, hausnartu, aurkitu eta ulertzera eraman nau. Indiar raga klaseak hartu nituen, adibidez. Bertan ulertu nuen gure belarri etnozentristek “exotikotzat” hartzen duten hori, indiarrek guk musika klasikoarekin egiten ditugun ikasketa eta sailkapen parekoak dauzkatela. Hor dago Nusrat Fate Ali Khan-ek egiten zuen musika ikaragarria edo harmoniumaren kontua. Harmoniuma tresna exotikoa iruditzen zaio jendeari baina tresna europar bat da jatorriz, apaizek eraman baitzuten Asiara. Trikitiaren kasu bera da, trikitia orain dela 100 urte Italiatik etorritako doinu eta erritmoez baliatuz eraiki dugun pertsonalizazio bat baino ez da, eta askok uste dute gure betiko musika dela.
8.- ‘NARCOS THEME’ (RODRIGO AMARANTE, ‘Narcos’ telesailerako sortutako doinua, 2015)
IBAN: Rodrigo Amarante da, Narcos-en soinu bandan.
BADOK: Amorante-Amarante erlazioagatik eta oso gustukoa duzula dakidalako ekarri dut.
IBAN: Los Hermanos bikotean aritzen zenean ezagutu nuen. Rodrigo Amarantek eta Marcelo Camelok osatzen zuten bikote hura. “Brasilgo McCartney eta Lennon”. Oso pop musika ederra egiten zuten. Baina ego kontuak direla-eta banandu egin ziren. Gero noizean behin elkartu egin izan diren arren, bakoitzak bere ibilbidea jarraitu du. Rodrigorenganako atxikimen berezi bat sentitzen dut. Doinuen sormenerako gaitasun itzela dauka.
BADOK: Abesti honen inguruan, Narcos telesailerako eginda dagoenez, zinemari buruz hitz egin nahi nuke. Lander Garro Bartzelonan ezagutu zenuen eta haren film laburretan lan egin duzu, adibidez. Zuk askotan esan duzu zure burua moldatzailetzat daukazula abesti konposatzailetzat baino gehiago. Zinema munduak horretarako aukera handiagoak eman dizkizu agian?
IBAN: Bai, hala da, nahiz eta oso baliabide urrirekin aritu naizen beti lanean. Ez dut inoiz estudio oso bat eta nahi ditudan musikariak nire esku edukitzeko aukerarik izan soinu banda bat sortzeko. Baina tira, Landerrentzat eta beste egile batzuentzat nire gauzatxoak egin ditut…
BADOK: Zinema zalea zara?
IBAN: Oso zalea naiz. Telesailen junkie bat batez ere. Orokorrean pop kulturaren semea naizela esan daiteke.
BADOK: Azken aldian bereziki gustatu zaizun telesailik?
IBAN: Better Call Saul ikaragarri gozatzen ari naiz. Baina telesail bat beste guztien gainetik jarri beharko banu Treme litzateke.
IBAN: Neighbor da. Haize freskoa iruditzen zait erabat. Maite [Larburu] Donostiako kontserbatoriotik ezagutzen dut eta Holandako orkestra batean jotzen dabil. Akademiako formakuntza eta ezagutza folk-pop alorrera ekarri dute eta emaitza ederra lortu gainera. Silvia Perez Cruzen antza handia hartzen diet.
BADOK: Kuriosoa da diozuna, zeren eta Silvia Perez Cruzen eta Cafe Teatroren abesti bana jarri nizkion Maite Larbururi Soinu Eleak-eko saio batean. Beraz ezinbestekoa zen bere abesti bat hona ekartzea gaur…
IBAN: Cafe Teatrorena asmatu al zuen?
BADOK: Ez.
IBAN: Ulertzekoa da. Ia ezinezkoa da hori! Silvia Perez Cruzena bai, ezta?
BADOK: Bai, Silviarena bai.
IBAN: Nik halako paralelismo bat ikusten dut bion artean, teknikoki bata bestearengandik oso urruti baldin badaude ere. Silvia gaitasun itzeleko animalia baten modukoa baita. Baina estetikoki eta sentsibilitate aldetik oso antzekoak iruditzen zaizkit.
BADOK: Atentzioa deitu zidan, Andrakan taldeari buruz esan zenuenak. Hots, abesti batzuk ingelesez abestu izana hanka-sartze moduan ikusten duzula gaur egun.
IBAN: Bai, hala da, musika asko ingelesez egin izan da hemen, eta nik anglofiliaren hegemonia horri aurre egin nahi nion pittin bat. Ingelesez abesten den musika mota bat agintean egon da urte askoz beste munduko hizkuntzak kaltetuz nahiz eta hauek antzeko ekarpen musikal eta estetikoak egiteko gai izan. Hizkuntza bakoitzak berezko musikalitate bat duela iruditzen zait eta horrek doinuari nortasun berezi bat ematen diola. Hori dela eta, ingelesa ez den beste hizkuntza batera jotzea askoz aberatsagoa iruditzen zitzaidan nire diskurtso berri hau eratzeko. Fonetika anglofilo bat erabiltzen baldin baduzu, doinu mota jakin bat ateratzen zaizu eta euskal fonetika bat erabiltzen baduzu beste bat. Oso ezberdina da doinu bat edukitzea eta euskal hitzak ondoren sartzea edo euskal hitzak aurretik izatea eta doinua handik, hizkuntza horren musikalitateaz probestuz, abiatzea. Nire kasuan, beti doinua egin dut lehenengo eta gero hitzak txertatu ditut, Andrakanen kasu. Baina ez nintzen gustura geratu. Nik ez dut ingelesa menperatzen, are gutxiago hizkuntza horretan abestu ahal izateko, eta badakit anglomintzodun baten belarritarako oso nabaria dela hori. Euskarak iruditegia bat ematen dit alde batetik, eta bestetik nire ama hizkuntza da, eta atontzen ditudan doinuak ingelesez ezingo nituzke kantatu. Hori aurrerapauso bat izan da niretzako.
BADOK: Akauzazteren kantu bat ekartzekotan egon naiz. Beti euskaraz aritu izan den taldea baita. Euskara bere musikari josita balego bezala, ez dago bata bestea gabe ulertzerik, eta hori ezinezkoa da zurea ez den hizkuntza batean aritzen bazara, oso ondo menperatzen baduzu ere.
IBAN: Hori da, ezinezkoa da Akauzaztekoek beste hizkuntza batean kantatzea. Bestalde, ez daukat ezer ingelesez abestea aukeratzen dutenen aurka. Beste edozein aukera bezain duina iruditzen zait, noski. Era berean, bere hizkuntza dutenez, gaztelaniaz abestea aukeratzen duten taldeak ere. El Desvan del Machoren kasua bezala, ikaragarrizko musika eta hitzak egin izan dituen taldea da, eta benetan aitortza bat merezi duena. Euskararen hautua koherentzia kontu bat da, ezin dut Amorante euskaratik banatu.
10.- ‘LAI SING’ (KHUN NARIN ELECTRIC PHIN BAND, “Khun Narin Electric Phin Band’, 2014)
IBAN: Afrikarra da.
BADOK: Bada ez. Thailandiatik datoz eta ezkontzatan eta antzeko festetan jotzen dute era honetako musika hipnotiko sasipsikodelikoa ordu luzez. Khun Narin Electric Phin Band deitzen da. Bitxikeria eta gomendio moduan ekarri dut.
IBAN: Sun City Girlsen antza dute ere.
BADOK: Bai, ildo horretatik doaz. Sublime Frequencies zigiluko grabaketa bat izan zitekeen. Azken aldian zein musika gustatu zaizun galdetzeko ekarri dut batez ere.
IBAN: Ez nabil batere garaikide azken aldi honetan. Folkera eta Afrikako folk zaharrera jotzen dut sarritan. Baina egungo batzuk aipatzekotan, Kamasi Washingtonen Epic diskoa, Bombinoren zuzenekoa eta Kendrick Lamar botako nituzke. Afrikar musikaren munduan Bonga-ren Angola 72 diskoa gomendatuko nizuke bihotzez.
