“Musikak abandonatu egin nau”. Amaia Zubiria kantariak (Zubieta, Gipuzkoa, 1947) musika industriatik at bizitzea erabaki du azken urteetan. Beran bizi da, Nafarroan, “ermitau baten” moduan, adineko pertsona baten zaintzara dedikatuta. Bere zinema zaletasun porrokatua telesailak jarraituz asetzen du eta musika, oso tarteka bada ere, kontzentrazio osoz entzutea gustatzen zaio.
Amaia Zubiria, 2013. urteko argazki batean. (Jagoba Manterola / Argazki Press)
Neighbor bikotearen doinu gozoek bere aurpegian eragindako irribarrea irudikatzen dut horrelakoetan. Amaia Zubiriak ez baitu adin eta jatorri ezberdineko artisten lanekiko jakin-nahia galdu, ezta berdintasunezko gizarte baten alde borrokatzen jarraitzeko gogoa ere. Amonaren jakituriaz eta feminista gazteenaren kemenaz bere ibilbide musikal luze eta anitzaren kontu eman digu solasaldi luze, mamitsu eta benetan atsegin honetan.
1.- ‘CEU DA MOURARIA’ (MADREDEUS, ‘Ainda’, 1995)
AMAIA ZUBIRIA: Dulce Pontes izan liteke? Edo Mariza agian…
BADOK: Ez, baina hortxe-hortxe. Portugaldarra da, noski. Orain dela 20 urte dago grabatuta eta film batean ateratzen zen. Ez da bakarlaria, talde bat baizik.
A.Z.: …
BADOK:Madredeus.
A.Z.: A bai, Madredeus. Ezagutzen dut. Esandako guztiak antzekoak iruditzen zaizkidala onartu behar dut. Ahots ederrak izan arren, zaila egiten zait bata bestetik bereiztea.
BADOK:Bai, agian bai. Abesti honetan kantariaren ahotsak zurearen antzekotasun txiki bat duela iruditzen zait.
A.Z.: Bai, egia da. Ehunduraren aldetik, badu antzekotasunik. Hala ere, ez pentsa nirearekin antzekotasun handiagoa izateagatik gehiago gustatuko zaidanik.
BADOK:Ados. Zure ahotsaz aritu nahi nuke. Ahots horren presentziaz, dotoreziaz eta edertasunaz, hain zuzen ere. Elkarrizketa batean ahotsak gehiegizko protagonismoa izaten duela esaten zenuen. Eta kexu zinen nolabait, entzuleek orokorrean ahotsari eta ahots horrek esaten duenari soilik erreparatzen diotelakoan. Hala pentsatzen duzu gaur egun ere?
A.Z.: Hori aspaldi esan nuen. Pascal Gaignerekin jotzen hasi nintzenean horixe aldarrikatzen baikenuen eta horregatik bien izenak jartzen genituen diskoen azaletan. Baina Txomin Artola eta beste askorekin aritu naizenean, beti ahotsa izan da protagonista. Noski, bere garrantzia baduela onartzen dut. Berak erakartzen edo atzera botatzen zaitu lehenik. Monk-ek esaten zuen bezala, “bedeinkapena eta madarikazioa” da aldi berean. Ahotsak modu batera edo bestera kantatzea baldintzatzen du. Ondorioz, badira ahotsa kirolari baten moduan entrenatu eta lantzen duten artistak. Nik, halako estutasun bat sentitzen dut jarrera horien aurrean. Ni lehendabizi pertsona naiz eta gero kantaria. Eta pertsona izateak hori baino zabaltasun handiagoa ematen dit artista bezala. Edo agian txikiagoa, baina neu naiz, nire ahalmen eta muga guztiekin. Hori sinetsi nahi dut behinik behin.
BADOK:Ez zara batere akademikoa orduan.
A.Z.: Ni ez naiz sekula musika eskolara joan. Nik gurasoengandik ekarriko nuen segur aski kantatzeko ahalmena. Nire etxean beti oso ondo kantatu da, belarri ona izan dugu. Hori, nolabait debalde etorri zaigu. Eta nik baliabide moduan erabili dut nire bizitzan aurrera atera ahal izateko. Superbibientetzat daukat nire burua. Gozatu egin dut eta askotan sufritu ere. Bereziki musika mundua, nahita nahiez, lehiaketa bat bilakatzen delako eta horrek zure burua etengabe beste kantariekin alderatzera bultzatzen zaituelako. Baina nik ez dut lehia horretan sartu nahi, ez dut nire burua ez galtzaile ezta irabazle moduan ere ikusten.
BADOK:Beste paradoxa moduko bat ere gertatzen da: ahotsari berari baino gehiago, ahotsak esaten duenari ematen zaion garrantzia ikaragarria. Gutxitan entzuten da ahotsa beste instrumentu bat bezala.
A.Z.: Hala gertatzen da, bai, eta, noski, ahotsa beste instrumentu bat izan daiteke, eta da. Baina hitzek duten esanahiari esker ere bilakatzen da instrumentu bat baino gehiago. Baina eslogan moduan erabiltzea, rock musikak sarritan egiten duen bezala, ez dut batere gustuko. Rocka maite dut eta inbidia puntu bat ematen dit sintesirako duen ahalmena, baina oso kritikoa naiz hainbat edukirekin.
2. – ‘ELEGIE’ (PATTI SMITH, ‘Horses’, 1975)
A.Z.: Patti Smith izan daiteke… Asko maite dut, nahiz eta bere musika ez dudan gehiegi menperatzen. Garai batean oso inspiratzailea izan zen niretzat, Joni Mitchell eta antzeko beste batzuk bezala.
BADOK: Zerk erakartzen zaitu artista horiengandik? Eta Patti Smithengandik bereziki?
A.Z.: Bere mitoak segur aski, zeren eta nik ez dut ingelesa batere ulertzen. Geroago bere hitzen esanahia ezagutu ahal izan dudan arren, pertsona bezala erakarri nau beti. Joni Mitchellen kasuan, ahotsa eta doinuak zoragarriak eta oso konplexuak dira, eta nigan musikalki eragin handiagoa izan dute.
BADOK:Zuzenean ikusi al duzu inoiz?
A.Z.: Bai, aspaldi. Gasteizko Mendizorrotzan izan zen. Baina jada ez daukat kontzertuetara joateko eta musika berria entzuteko astirik, aukeratu dudan bizitza modua dela eta. Tarteka gauzaren batek edo bestek harrapatzen nau eta hura entzuten kateatuta geratzen naiz, baina oso noizean behin gertatzen da. Musika entzuteko erabateko kontzentrazioa behar dut nik, ezinezkoa zait aldi berean beste ezer egitea. Oraintxe bertan adibidez, nahiago nuke kafetegiko musika kenduko balute.
BADOK:Patti Smithekin lotutako beste gauza bat komentatu nahi nuen: Walt Whitman idazlearen eragina. Patti Smithek asko maite du eta zuk eta Txomin Artolak Haizea taldearen garaian Walt Whitman aipatzen zenuten inspirazio iturri bezala.
A.Z.: Ikaragarri maite genituen bere poesiak. Garai oso berezi batean kokatzen da dena. Vietnamgo gerraren aurkako mugimenduaren garaia, alegia. Hortik jaio dira kantari guzti horiek. Eta Whitmanen poesiak, nahiz eta ordurako hilik egon eta mito bat izan, garai hartako leloak iragartzen zituen: denon arteko maitasuna, pazifismoa… Haizearen barruan Walt Whitman aipatzea Txomin Artolaren gauza izan zen erabat. Nik baneukan Hojas de hierba liburua, baina Txominen alea totem moduko bat zen guretzako. Bere arrebak euskarara itzulita zegoen, eta Txominen helburua hura musikatzea zen. Horretarako bildu zituen Haizea osatu zuten musikariak. Baina tira, gu oso harroxkoak ginen garai hartan, dena genekiela uste genuen. Txominek ordurako disko pare bat kaleratuta zeuzkan, beste tenore bat zeukan eta Belar hostoak-en proiektua beranduxeagorako uztea erabaki zuen, ez baikintuen prest ikusten oraindik. Guk erabaki hori ez genuen ulertu, txotxolo samarrak baikinen. Baina garbi daukat orain erabat zuzen jokatu zuela.
Gero, lehenengo Haizea sakabanatu zenean eta bigarren Haizea osatu nahian zebiltzala, niregana etorri ziren berriz ere. Txomin Artolak dagoeneko ez zuen bigarren disko horretan parte hartu, eta bere falta ederki sumatzen da. Bera gabe ez ginen ezer, ez genekien ezer. Pila bat ikasten ari ginen zalantzarik gabe, baina beste pila oso handi bat falta zitzaigun bere mailara iristeko. Onartzen ez genuen arren, maisua falta zitzaigun. Haizearen bigarrengo diskoa, Hontz gaua, oniriko samarra da eta ideia oso onak gordetzen ditu. Baina fabrikazioan akats bat egin zuten (grabaketaren abiadura ez zen egokia) eta plazaratzeko presa eta beharra zegoenez bere horretan atera egin zuten. Izan ere, hainbat instrumentu lapurtu berri zizkiguten eta dirua behar genuenez ameto eman behar izan genuen diskoa atera zedin. Gauza asko galdu ziren une horretatik aurrera eta jipoi handia izan zen niretzat. Beste alde batetik, gure harrokeria baretzeko lezio ona izan zela uste dut.
Horren ondoren, Haizea utzi egin nuen. Gauza aurrerakoiak egin genituen, meza beltz moduko bat eta guzti. Asko ikasi nuen baina hura nire lekua ez zela sentitzen hasi nintzen. Oso gaizki tratatua sentitu nintzen, emakumea eta aldi berean teknikoki ezjakina bainintzen. Eta ondorioz gizonezkoek, modu oso goxo batez bazen ere, erabaki garrantzitsu guztietatik kanpo uzten ninduten.
BADOK:Zoritxarrez, emakumeak gutxiesteko joera gehiegi aldatu ez delakoan nago…
A.Z: Gutxietsi eta askotan emakumea konturatu gabe, gainera. Edo are eta okerrago, onartuta batzuetan. Emakume artista askori entzun izan dizkiot “nirekin oso ondo portatu dira” eta antzeko esaldiak. Ikaragarrizko paternalismoa eta ezaxolakeria dago jarrera horretan. Badakizu, “emakumea izateko, ez dago gaizki”.
BADOK:Walt Whitmanen inspirazio hori, egun mantentzen duzu?
A.Z.: Walt Whitmanena entitate handiko pentsamendua da. Ez da oso abstraktua ezta konplikatua ere. Xinplea da, lore bat bezalakoa. Askotan faltan botatzen dugun gardentasun hori dauka, etiketatik at geratuz. Sexuaren gozamena sailkapenik gabe onartzen du. Homosexualitate hitza ez du erabili ere egiten, ez baitu beharrik. Zabala da, eta bai, beti presente daukat.
3. – ‘THE NIGHTINGALE’ (JULEE CRUISE, ‘Floating into the night’, 1989)
A.Z.: Ezaguna egiten zait baina aldi berean ez dit gauza handirik esaten.
BADOK:Julee Cruise du izena, David Lynch-en Twin Peaks telesailean agertzen zen.
A.Z.: Lehen atalak ikusi nituen baina ez dut asko gogoratzen. Oso gustukoa ez dudan new age puntu bat sumatu diot musika honi.
BADOK:Baliteke.
A.Z.: Ez da itsusia baina enbarazurik ez egiteko musika iruditzen zait, ezer ez. “Igogailuko musika”.
BADOK:Abesti honen garaian, 80ko hamarkadan, Pascal Gaignerekin batera landu zenituen esperimentazioak gogora ekartzen dizkidalako ekarri dut. Antzeko sonoritatea sumatu diot hein batean. Nola eta zergatik hasi zineten sintetizadoreekin esperimentatzen?
A.Z.: Erabat beharrezkoa zitzaigulako. Garai hartako rock politiko erradikalaren aurka, edo hobe esan, rock hartatik at aritu nahi genuen. Amodioa, edertasuna eta lirismoa bilatu eta horrekin guztiarekin ikuskizun bat eratu nahi genuen. Jarrera hau Haizearen bigarren diskoan hasi zen gauzatzen. Gero, Pascal Gaigne ezagutzean eta nire kantuak idazten hastean, erabat garatu ahal izan nuen. Haizean kantu herrikoien inguruan egindako inprobisazioetan oinarritzen ginen. Gauza berriak probatu nahi genituen, baita politikoki ere. Guk Euskal Herri oso batean sinesten genuen, bere txoriekin, bere lainoekin, bere maitasunekin, bere jendearekin eta bere borrokarekin. Borroka zentzu zabal batean ulertzen genuen eta horren barnean emakumeen eskubideen aldeko borroka, homofobiaren aurkako borroka, heziketa hobetzeko borroka eta beste hainbat sartzen genituen. Herriaz etengabe aritzen ziren asko, baina herria zer da? Herria, pertsonez osatutako multzo bat da, eta pertsonak bere burua bilakatzeko aukera izan behar du multzo horren gainean. Hori zen guk nahi genuena.
Alde batetik, kontserbatoriotik kanpo ez zegoen ikasketarako aukerarik. Emakumeentzat are eta gutxiago. Ni zortzigarrena nintzen seme-alaben artean eta nire amaren helburua, noski, ni lanean lehenbailehen hastea zen. Musika eta kontserbatorioentzako astirik ez zegoen. Bestetik, euskararen egoera zegoen. Garai hartan ahal genuena eta gehiago egin genuen euskararen alde. Gaur egun, euskal eskolak eta euskal heziketa ditugu eta batzuetan iruditzen zaigu hori debalde etorri zaigula, baina ez da horrela, borroka handi bat dago horren atzean.
BADOK:Zure musikari buruz arakatzean, azaleko sailkapen sinpleak alde batera utzi behar izan ditut. Zure ibilbide osoa ohiko folk abeslari batena izatera mugatuta dagoela dirudi, eta modu pittin bat gutxiesgarriz gainera. Baina zure ibilbidea hori baino askoz zabalago eta anitzagoa da.
A.Z.: Nire azken sei diskoetara jotzen baduzu, hor ez dago folk arrastorik. Nire abestiak dira, nire bizipenak daude hor, eta folkarekiko atxikimendurik ez dago. Folka ez dut gorroto baina egun ez daukat harreman handirik musika horrekin. Eta egia da folka gauza zahar eta negatibo bat bezala ikusten dela askotan. Gaztea=ona / zaharra=txarra logika baten menpean bizi gara sarritan.
Horrek Pott Bandarekin garai batean egin nuen elkarlana eta ondorengo etena ekartzen dit gogora. “Euskal dibinoak” deitzen nion gizonezko intelektual gazte talde hari, edertasun guztiak baitzeuzkaten. Baina nik handik ateratzeko beharra sentitzen nuen eta behin haietako bati zera galdetu nion: “eta zuk, zer pentsatzen duzu egitea 40 urte betetzen dituzunean? Zure buruaz beste egin beharko duzu, ezta?”. Aho bete hortz utzi nuen eta ez zen erantzuteko gai izan. Bizirik dirau, eta segur aski ez du pasadizo hura gogoratuko.
Feminismoa eta gizonezkoa ez den guztiaren aurkako fobia dagoen bezala, gazteek zaharrekiko duten fobia existitzen da, baita gaur egun ere. Baina fobia hori ez da inoiz aipatzen. Gauza kuriosoa gertatzen da horren inguruan: 40 urtetik aurrera zaharrok zahar izaten jarraitzen dugu baina pixkanaka garai batean gazteak izan zirenak zahartu egiten dira eta gure taldean sartu nahi izaten dute, baita gure aurka aritu izan direnek ere. Adin horretatik aurrera, berdin du 50 edo 65 urte izatea, denok gara berdinak. Orduan garai bateko gazte haiek popatik hartzera bidaltzeko gogoa sentitzen dudala onartzen dut. Asko ez direla honetaz guztiaz oraindik konturatu esango nuke. Beste alde batetik, geu ere, euskararen alde borrokatu dugun txepelok, errudun gara. Geuk sortu eta elikatu baitugu nolabaiteko aristokrazia hori, azken batean.
BADOK:Bai. Juantxo Zeberiorekin egindako Baldi diskotik.
A.Z.: Zein musikari interesgarria den Juantxo! Pascal Gaigneren antzeko kontzeptuak lantzen ditu eta badaki musikari bakoitzari dagokion lekua ematen. Errespetu handiz aritzen da gainera, gaztea izanik. Eta Maddi, noski, zoragarria da, bai artista bai pertsona bezala. Azken batean, ahots ederrak milaka dira munduan, baina aldi berean pertsona ederrak direnak ez hainbeste.
BADOK:Berarekin horrelako saio bat antolatzen saiatu nintzen baina lotsatu egin zen.
A.Z.: Horrelakoa da bera, oso lotsatia. Ni ere halakoa nintzen, baina sendatu egin nintzen, bistan dagoen lez, kar, kar. Nire ama oso lotsagabea zen eta oso gaizki pasarazten zidan, baina gero jabetu nintzen neuk ere banuela izaera hori barnean eta ateratzen utzi nuen. Agian, nire kantuak idazten eta kantatzen hasi nintzenean gainditu nuen lotsa. Amonaren mengantza bezalako diskoekin nire barruan dudan sardinera atera nuen.
BADOK:Nonbait irakurri dudanez, pertsona erlijiosoa zinen gaztaroan, agian horrek bere eragina izango zuen.
A.Z.: Tira, hori ez da erabat zuzena. Ni beti Jaungoikoaren bila ibili naiz. Eta ezin izan dut inoiz Jaungoikoarengan sinetsi, ezta txikitan ere. Nire hirugarren alaba bataiatu nuen baina ez egiteko zorian egon nintzen. Eta handik aurrera kito, akabo kontua. Nik nahi nuen, benetan aurkitu nahi nuen, kristoren pagotxa iruditzen baitzitzaidan fedea izatea, baina ezin.
BADOK:Maddi Oihenarten bidez, oraindik Hegoaldean Iparraldeari buruz dugun ezezagutza ukitu nahi nuke. Eta alderantziz ere bai. Neuk Maddi Oihenart edo Beñat Axiariorain dela gutxi aurkitu ditudala onartu behar dut.
A.Z.: Nire teoria hurrengoa da: nahita nahiez, beraiek oso frantsesak dira eta gu oso espainolak. Horretan datza guztia, guk inoiz onartuko ez dugun arren, kar kar. Beraiek gu oso espainolak ikusten gaituzte eta guk beraiek oso frantsesak, beste era batera esanda. Bi kultura horietatik erabat jantzita gaude batzuk eta besteak. Maiatz aldizkariko zuzendariak esaten zuen bezala, beraiek ez diote beren frantses kulturari uko egin nahi, oso aberatsa baita. Baina Iparraldeko euskaldunak gu Espainiako kulturan izan garena baino ezkutuago egon dira euskaldun bezala frantses kulturaren barruan. Parisekoen begietara oso atzeratuta daude. Etengabe merituak egin behar dituzte Parisera begira eta nolabait guri begira ere. Alde batera eta bestera beti merituak egiten ibili behar. Eta noski, haserretu egiten dira azkenean. “Zer zor dizuegu?”, diote. “Hain zaila al zaizue gu garen bezala hartzen eta onartzen?”. Baina hala da, zaila da. Puzzle handi eta konplexu baten moduan piezak ahokatzen aritu behar gara. Baikorra naiz hala ere, eta pixkanaka euskal kulturaren magma bat eratzen ari garela esango nuke.
5.- ‘ALENAR’ (MARIA DEL MAR BONET, ‘Alenar’, 1977)
A.Z.: Hau bai ondo ezagutzen dudala, laguna dut gainera. Maria del Mar Bonet da. Banandu nintzenean hiru edo lau disko soilik neuzkan eta horien artean hau zegoen. Nire disko kuttun horietako bat da. Objektiboki ona edo txarra den ez daukat esaterik, nire bizitzaren zati bat baita. Garai batean, Ez Dok Amairu-ren antzeko talde bat sortu zuten Katalunian —berez, Ez Dok Amairu kataluniar mugimendu hartan inspiratu zen— eta han ere gizon pila bat zegoen. Emakume gutxiren artean Maria del Mar Bonet zegoen, eta niretzat eredu bilakatu zen.
BADOK:Kafea eta Galletak-eko saio baterako aukeratu zenuen diskoa. Zer moduz sentitu zinen han?
A.Z.: Oso ondo! Oso ideia polita da. Jendeak gauza batean sinetsi eta aurrera ateratzen ikustea gauza zoragarria da.
BADOK:Lehen esaten zenuen musika kontzentrazioz eta nolabaiteko errespetuz entzutea gustatzen zaizula. Kafea eta Galletak-ek ere horixe bultzatzen du.
A.Z.: Izan ere, gauza desatsegin bat gertatzen ari da azkenaldi honetan. Oskorriren “erruz” hasi zen orain dela urte batzuk. Asko maite dut Oskorri eta asko zor diogu. Baina bere kontzertuetan “modan” jarri zen ikuslegoak dena kantatu behar izatea momentu guztietan, eta azkenean galdu egin zen entzulearen benetako papera. Bi aldeek ez dute zertan borrokan egon behar baina neurri batean ez dira bateragarriak. Batak bestearen lekua jan du eta egilearen kalterako izan dela uste dut. Zure kantak edozeinek kantatu ahal izatea eta kantatzea gauza polita da baina orduan, zuk noiz kantatu behar dituzu jendeak entzun ditzan? Gaur egun, Oskorri agurtzen ari dira eta hor egon beharko lukete betirako, hil arte. Deitu Oskorriri kontzertu bat antolatzeko eta entzun Oskorri mesedez! Sekula ez baituzu bere abestiak taldeak bezala jo eta kantatuko! Entzun!
6.- ‘VOLVER’ (ESTRELLA MORENTE, ‘Volver’, 2006)
A.Z.: Martirio izan daiteke.
BADOK:Ez, baina ez zaude urrun…
A.Z.: Abestia ezagutzen dut noski, baina ez dakit abeslaria zein den.
BADOK:Bere aita oso famatua zen.
A.Z.: A! Estrella Morente orduan.
BADOK:Abesti hau Almodovarren Volver filmean azaltzen da. Zinemaren mundua ekarri nahi nuen elkarrizketara. Zuk zinemarako lan asko egin baituzu.
A.Z.: Eta zinema zale hutsa naiz gainera. Nire familia guztia da oso zalea.
BADOK:Eta zinemarako lan egiterakoan zer da ezberdina zuretzat? Edo ba al da zerbait ezberdinik?
A.Z.: Tira, zinemara ezustekoz iritsi nintzen ni. Esan dizudan bezala, ni superbibiente bat naiz. Angel Amigo antzerkiaren mundutik ezagutzen nuen eta La fuga de Segovia filmerako laguntza eskatu zidan. Nik ez nekien ezer zinemarako musika egiteari buruz baina berak animatu egin ninduen eta nire gauzatxoekin aurrera egin nuen. Handik eta hemendik ezagutzen nituen musikariak ekarri eta buruan neukan gidoi musikala azaldu nien, nire modura. Gero pelikularen gidoi aldaketak zirela eta gidoi musikal hori ere aldatzen joan ginen, zortzi bertsio ezberdin osatu arte. Filmazio guztia barnetik ikusteko aukera izan nuen, bertan zuzendariaz maitemindu nintzen eta urtebetez elkarrekin bizi izan ginen. Istorio polita izan zen.
Horren ondoren Angelek Ander eta Yul-en musika egiteko deitu ninduen. Ordurako Pascalekin nengoen eta bere jakituria guztiaz lagundu zidan. Horren ondoren, pixkanaka-pixkanaka ni ateratzen joan nintzen eta bera mundu horretan geratu zen. Pascal maisu bat zen ordurako.
BADOK:Eta orain nolabait dagoen euskal zinemaren loraldi txiki hau zer iruditzen zaizu? Amama edo Loreak ikusi al dituzu?
A.Z.: Bai. Eta asko gustatu zaizkit. Ezusteko ona hartu nuen, zeren eta askotan joan naiz euskal pelikulak ikustera hatzak gurutzatuta eta “gustatu behar zait” desiratuz, eta gero desengainu galantak jaso ditut. Baina oraingo honetan benetan liluratuta geratu naiz. Bere estiloa dute film hauek. Apaindurarik gabekoak eta soilak dira. Eta hori asko gustatzen zait. Frantses pelikula zaharren kutsua hartzen diet. Presarik gabe, begirada eta keinuetan kontzentratuz. Euskal zinematik kanpo, azkenaldi honetan Michael Hanekeren filmekin flipatu dut, La cinta blanca-rekin bereziki.
A.Z.: A bai! Jope! Horixe esan behar nuen, benetan. Gustatzen zaizkit, oso soinu polita dute. Sinpletasun ederra lortzen dute, eta soinu horren barrena, mundu guztitik at, trantzean sartzen direla ematen du. Aldi berean, batere mistikoak ez dira. Arruntak bezain bereziak dira.
BADOK:Abeslaria Miren Narbaiza da, eta kantatzeaz gain, gitarra jo eta hainbat taldetan aritzen da musikari. Bere abestiak idazten ditu eta kazetari lanak egiten ditu tarteka. Musika munduan era honetako irismena duten emakumeak ez dira asko oraindik.
A.Z.: Nik neska honi begia botata diot erabat, zerbait berezia duela iruditu zait beti. Mutila ere oso ona da, lan handia eta garrantzitsua egiten du.
BADOK:Eta gizonok hainbestetan gureganatzen dugun protagonismorik gabe.
A.Z.: Protagonismoa berez ez da gauza txarra. Baina sentsibilitate berezi bat behar da protagonista izaten jakiteko, edo hobe esan, protagonismo hori doitzen jakiteko. Adibidez, Paco de Lucia eta Tomatito, nor da protagonistagoa? Inor ez, batak bestearen tenpoak ederki errespetatzen zituen.
BADOK:Eta emakumeen gaira bueltatuz… Feministatzat duzu zure burua, ezta? Nola bizi duzu feminismoa? Noiz konturatu zinen feminista zinela?
A.Z.: Etapak daude norberaren bizitzan. Feminista noiz bihurtu nintzen ez dut zehazki kokatzen baina bai adibidez, euskalduna nintzela noiz konturatu nintzen. Gaztetan euskalduna izateak lotsatu egiten ninduen, cashera deitzen baininduten. Nola ezkutatu ezin jakinik ibiltzen nintzen Donostian lanean, eta gero herrira bueltan, “una señorita de la ciudad” moduan aurkezten nuen nire burua. Oso ondo oroitzen naiz, Bellas Artesen kantatzen aritzen nintzela, gaztelaniaz noski, han euskara ez baitzen existitzen, behinBenito Lertxundi gazte-gaztea abesten ikusi nuela bertan. Nik 15 urte besterik ez nituen. Bera ahots arin harekin gaztelaniazko errepertorioa ematen hasi zen, eta bat-batean euskarara aldatu zen! Niri eskema guztiak erori zitzaizkidan une horretan. Geroztik, Benito ikustera leku guztietara joaten hasi nintzen. Piztu egin ninduen. Kontzientzia moduko zerbait hazten hasi zen nire baitan.
Emakume bezala noizbait gertatuko zitzaidan antzeko epifaniaren bat, baina ez dut hain ondo gogoratzen. Beti sentitu naiz feminista nolabait, betidanik izan dut ideia hori defenditu beharra. Sei anai dauzkat, ahizpa bat ere izan nuen baina ez nuen ezagutu. Beti esaten nuen mutila izan nahi nuela, abantaila eta aginte guztiak beraiek zeuzkatelako. Gizonezkoekin ez dut sekula gerra bat izan nahi, baina ondo geratzeagatik ere ez naiz goxoago arituko. Entzuleria gizon eta emakume masa bat bihurtzen denean, zu nolakoa izan behar zaren eta zure ahotsaren izaera femenino goxoa inposatzen dizu. Horretaz jabetzean, errebelatzen hasi nintzen eta nire barruko sardinera lotsarik gabe atereaz nik nahi nuen moduan kantatuko nuela erabaki nuen. Horixe izan zen nire ahalduntze feminista. Gero Donostiako Asanblada topatu nuen eta hor kontzeptu bezala feminismoa zer den hobeto ezagutu ahal izan nuen.
Hala ere, harroen sentiarazten nauena zera da: nire familian ez bakarrik emakumeak baizik eta gizonezkoak ere feministak direla. Eta ez da gauza erraza, gizonezkoak despistatu xamar ibiltzen baitzarete emakumeen aldarrikapenen aurrean. Askotan, nolabait erasotuta sentitzen zaretenean, defentsiban jartzen zarete. “Zer? Dena gaizki egin al dut?”, galdetzen duzue modu biktimista batean. Askoz errazagoa izan zitekeen baina urteetako autoestimua eta heziketa daukazue, eta pisu handia du horrek.
A.Z.: Ezaguna egiten zait, pelikula batetik agian. Zein abesti polita! Eta zein ondo dauden hitzak landuta.
BADOK:Susana Baca da.
A.Z.: Baca? Hau ere banekien ba! Baina ez dakit zergatik, gazte bat zelakoan nengoen. Berarekin kantatu izan dut behin. Oso pertsona xumea eta atsegina da. Oholtza gainean halako aureola erakargarri eta berezi bat dauka, gainera.
BADOK:Abesti hau ekarri dut zure azkenaurreko diskoan, Nabil izenekoan, antzeko sonoritateak sumatu ditudalako: kontrabaxua, jazz estandarren puntua…
A.Z.: Ba al dakizu Nabil erabat zuzenean eta hartualdi bakar batean grabatuta dagoela? Den-dena. Kantu bakoitza jarraian, saio batean. Jazzeko musikari handiak daude nire ondoan: Tejada, Salvador, Andueza… Ikaragarri gozatu nuen disko hura egiten.
BADOK:Eta antzeko disko gehiago egiteko asmorik al duzu?
A.Z.: Ba egia esan, deitzen ez banaute nik ez daukat dirurik disko bat grabatzeko. Ezta indarrik edo borondaterik ere, gaur egun egiten diren moduan diskoa nire kasa egiteko.
BADOK:Senegalgo abeslari bat da, Aby Ngana Diop. Sustraietako musika gordin samarra da. Baina Afrikako artista askok musika hori gozotu eta modernizatu egin behar izan dute gure artean saldu ahal izateko. Horren ondorioz, ezagutu ahal izan ditugu eta aldi berean esentzia galdu egin dutela esan genezake. Alegia, musika ez baduzu modernizatzen agian hil egiten da. Non dago oreka puntua?
A.Z.: Badakizu zer pasatzen den? Nik ez dudala kontserbazioan sinesten. Kantu zaharrak guregana heldu badira bilakaera bat izan dutelako da, eta ez badute izaten galdu egiten dira. Aldi oro abestiak era ezberdin batez kantatzen dira eta horrek mantentzen ditu bizirik. Nire amak “Lua lua” kantatzen erakutsi zidan arren, nik ezberdin kantatzen nuela esaten zidan beti. Ezinbestekoa da gauzak bidean galtzea, eta horri lotuta prefabrikatutako artistak eta doinuak azalduko dira tarteka, noski. Baina bilakaera ezin dugu gelditu.
Garai batean hemen “mestizajea” modan jarri zen eta erabat haserretzen ninduen. Fusionatzen duzun unean emaitza ez da ez zurea ezta bestearena ere; sos batzuk irabazteko moda bat, besterik ez da. Non geratu dira Joseba Tapiaren fusio doinuak, esate baterako? Ahaztuta daude denak. Nik horrela ikusten dut, baliteke zuzena ez izatea. Fusioaren kontzeptu horrek ez dit ezertxo ere esaten. Kolonizazio puntu bat ikusten diot gainera, bietatik aberatsenak eramaten baitu dirua azkenean.
