Sarrionandia, hostoz hosto (IX)

ERRUA
(Joseba Sarrionandia, Goseren Gosariak diskorako, 2014)

Umeak ginela ere gerra zaharreko jende derrotatua
ikusten genuen itzultzen,
kartzelatik edo herbestetik, gabardinarekin euripean
herri osoaren errua kargatzen.

Eskoletan, irratian, elizan, telebistan irabazleen
harrokeriak agintzen zuen.
Erruaren banatzaileek ia ofizioa zuten erru guztia,
herriko jendeari egozten.

Ez egidazue kendu nire errua,
ez herri osoaren gure erru zaharra.
Erru gabe ez dut ezer,
ez dut ezer egin izan.

Errudunetakoak ginela haintzat hartu eta, zapalduok,
gauzak aldatzen ahalegindu ginen.
Bortxaren eta erruen kontra lehendik zetorren
erresistentzia jarraitu genuen.

Ez ginen gauza izan, egia esan, bestela antolatzeko
ez gizartea, ezta geure artea ere.
Geure artean ere erru banatzaileak ugaldu ziren
erruak besteen lepoan ezartzen.

Ez egidazue kendu nire errua,
ez herri osoaren gure erru zaharra.
Erru gabe ez dut ezer,
ez dut ezer egin izan.

Eskarmentuen ondoren, nik behintzat ez dut zertaz harrotu
eta ez dut zertaz damutu.
Dena dela, erru banatzaileok, niri ez didazue
zertan errua kendu.

Dena ez kendu. Ez kendu niri errua. Niri errua besterik
ez zaidalako geratzen.
Leporatzen zaidan errua eta, batez ere, gauzak aldatzen
jakin ez izanarena.

Ez egidazue kendu nire errua,
ez herri osoaren gure erru zaharra.
Erru gabe ez dut ezer,
ez dut ezer egin izan.

‘Gosariak’ (Gose, 2014)

Erru hitzak herri hitzaren antz handiegia dauka, beharbada. Gaizki diseinatutako hizkuntza baten akatsa ote?

Erru hitzak erro hitzaren antz handiegia ere badauka. Erroetarainoko erru.

Eta herra hitzaren antz handiegia. Hatxerekin edo gabe, gorrotoa edo errakuntza.

Errudunak damutu egin behar duela entzuten dugu aspaldi. Kantuko ahotsak dio, ordea, ez duela zertaz harrotu, baina ezta zertaz damutu ere. Zertaz harroturik ez izateak ahalbidetzen du, agian, zertaz damuturik ez izatea ere? Damua, Mendekuaren ondoan dagoen leku bilakatu dute. Damua Mendekuaren mugakide izan liteke, baina ez da mugakide duen herrialde bakarra. Poloniak baino mugakide gatazkatsuagoak ditu Erruak. Damuaz ezin mintza gaitezke inguruan beste aditzik izan gabe, abstraktuan. Ez. Harrokeriarik ez eta damurik ere ez. Biak elkarren ondoan jarrita askoz ere aberatsagoa da damuaren ñabardura, damuak eman dezakeen neurria, bete dezakeen funtzioa. Hitzak bakarka harri gotortuegiak dira. Kolpatu eta apurtu besterik ez dute egiten. Beste hitzen konpainia behar dute txinparta sortu edo eraikitzaile izateko. Ez da gauza bera, inondik ere, eta esango nuke ia-ia kontrakoa ere badela, esatea “ez naiz damu” edo esatea “ez naiz harrotzen, eta ez naiz damu”.

Damua, Mendekuaren ondoan dagoen leku bilakatu dute. Damua Mendekuaren mugakide izan liteke, baina ez da mugakide duen herrialde bakarra

Erruari buruz, Alberto Moravia idazle italiarrak honela zioen La Romana eleberrian: “Iruditzen zait, gaizkileek, euren delituak inori aitortzen dizkiotenean, haientzat jasanezina den zama bat gainetik kentzeko ahalegina egiten dutela, beste batzuei ere karga hori jasanaraztearen poderioz. Errua bera, konpartitu eta banatu daitekeen zama bat balitz bezala, bizkar ezberdin askoren artean elkarabanatuz gero txikitu litekeena, erru horren zama arin eta ezdeus bilakatzen den puntu batera iristerik balego bezala horrela, barreiatzearen barreiatzez. Guztiz bestelakoa gertatzen da, ordea: errua fardel aliena ezina da, eta haren pisua ez da gutxitzen hainbat jenderi zatiñoa leporatu uste diogulako. Guztiz alderantziz: biderkatu egiten da erruaren pisua lepo gainean erru horren zati bat hartzea onartu duten guztien artean”. Guztiz kontrakoa da, ordea, kantu honen tesia. Errurik gabe ez gara ezer. Zertarako nekatu koartadak bilatzen eta ingurukoak gure erru pertsonalarekin zipriztindu nahian?

Alberto Moraviaren ‘La Romana’ nobelaren (1947) lehen edizioetako baten azala.

Nobela beltza irakurri zale den edonork daki errugabeek ez dutela ia inoiz koartadarik izaten. Errugabe batek ez baitu sekula pentsatzen egunen batean koartada horien premia izango duenik.

Kontzientzia txarra duten errudunak dira koartadak ereiten trebeenak.

Batzuetan, ordea, kontzientzia txarreko errudun izatea baino, kontzientziadun errudun izaten saiatu beharko genuke. Errudun bai, baina batez ere, kontzientziadun.

(Bilbo Zaharra euskaltegiak Joseba Sarrionandiaren inguruan antolatutako ‘Abesoj Aidnanoirras. 35 urte idazten’ hitzaldi ziklorako Harkaitz Canok idatzitako testua)