Sarrionandia, hostoz hosto (III)

KIROMANTZIDXA
(Hnuy illa nyhamaja yahoo. Poemak 1985-1995, Elkar, 1995)

‘Gernika-Zuzenean 2′ (Mikel Laboa, Elkar, 1999)

Lehen zirriborroak. Kantua entzun eta poema irakurritakoan, hauxe apuntatu dut galtzetan gordetzeko paper txatalean, poemako ideiekin lotuta, geroago lantzeko adar ezberdinen peskizan:

1. Sufrikarioa erein egiten da poemako sorginaren arabera. Gehiegi erein ote dugu?
2. Euskalduntasuna maldizio bat da. Errepikatzen den ideia: Ruperrek beste batean abestu bezala, “Inork ez zidan esan euskaldun izatea zein nekeza den. Hobe nuela hautatzea munduko hiritar izatea”.
3. “Maittasunek danak urriñek/soridxonak danak laburrek”. Bossa nova kantu bateko lelo bat gogorazi dit honek: “tristeza nao tem fim, felicidade sim“. Vinicius de Moraes eta Antonio Carlos Jobim-ena. “Tristeziak ez du amaierarik; zorionak, bai, horratik”.
4. Ahozkotasunaren goxagarria. Batu neutroan eta hirugarren pertsonan ez luke poema honek eraginkortasun bera izango. Bizkaieraren bustidura ahozko horiek eta lehen pertsona baino intimoago izatea lortzen duen bigarren pertsona horrek egiten dute zoragarri poema. Hori gabe, panfletotik gertu legoke. Honenbestez, zergatik ez dugu “ahozkoago jokatzen” idazten dugunean? Zergatik ez gatzaizkio irakurleari sarriago zuzentzen?
5. Kiromantzidxa egin ondoren, kiromante errukituak kafea hartzera gonbidatzen du poeta: kafea droga ederra da malenkoniaren kontra, eta ideia ona kafe bat, bi kafe edo mila kafe hartzea. Kalkulatu, bestela, maite eta estimatu arren, hiru hilabetean behin baino elkartzen ez zaren lagun horrekin –denok ditugu horrelakoak– zenbat kafe hartuko dituzun gaurtik eta hil arte. Demagun, oso baikor jarrita, beste berrogei urtez bizitzen zaretela biok: 40 x 4 = 160 kafe dira, asko jota. Ez dira hainbeste bizialdi oso baterako. Izatez, oso kafe gutxi dira. Bost hilabete baino ez errenkadan kafe bat hartuko bazenute egunero-egunero. Kafearen eskala. Denbora neurtzeko modu berriak dira denboraren urritasunaz jabetzera garamatzatenak. Elkarrekin hartutako kafeen eskala. Herrigintzaz gain, kafegintza. Ondorioz, elkarrizketaren maila eta elkarri kontatzeko gauza funtsezkoen portzentaia handitzea komeniko litzateke maite dugun norbaitekin kafe bat hartzen dugun bakoitzean.
6. Etorkizuna jakin nahia eta bere arriskuak. Poeta eta kristalezko bola.
   Azken gaia hautatu dut, euskal idazleok ez garelako etorkizunaz sobera arduratu izan. Iraganaz eta memoriaz bai, asko aspaldion, baina ez alegiazko edo lokamutsezko, samurtasunezko edo gordintasunezko gure etorkizuna irudikatzeaz. Sarrionandiak aldiz, egin izan ditu denboran bidaiak.
   Bazen tarot bat gure etxean, liburutegiko goiko apalean, liburu debekaturik ez zen gure etxeko apal debekatuen liburuan debeku bakar: taroteko kartak. Edozein liburu irakurtzea libre zen; ez, ordea, tarot hura ukitzea. Mezu hori eman nahi zigun aitak: “Ez ukitu apal hori. Utzi dagoen lekuan etorkizuna, uste baino lehenago iristen da”. Bai, etorkizuna azkarregi iristen da eta inoiz ez da dirudien bezain garaiz. Etorkizunari egin dakiokeen mesederik onena gu hara garaiz iristea da, beharbada? Ez beranduegi, eta ezta goizegi ere. Etorkizunak ez baitu itxoiten: zeharkatu egiten zaitu, ezpata ikusezin baten moduan.
   Etorkizunak badu zerumugaren antza: ez da existitzen, eta inork aurresaten badizu, aurresan zaizun hura ikusten hasten zara, eta kontatu dizuten hori zerorrek nahita edo nahi gabe betetzeko tentazioa izan zenezake. Tentazioa edo joera magnetikoa, deitu nahi bezala. Ez dauka zerikusirik botere estrasentsorialak izatearekin.
   Kontua da esan zaizuna betetzeko irrika, edo esan zaizuna betetzeko inkontzientzia edo miopia moduko bat erein diezazuketela iragarpen horiek. Eskuetako marrak irakurri dizkizutelako edo kantu bat askotan entzun duzulako, eta kantu horretako pertsonaiaren patua zurea dela sinetsi duzulako. Gertatu ohi da. Guk idazten dugu gure destinoa ala idatzita emana zaigu? Beti uste izan dut eman samarra izan zaigula agian, uste baino emanagoa, baina gure esku dagoela gustuko pasarteak azpimarratzea eta haietan bizitzen geratzea. Agian, kantu honetan, Mikel Laboak horixe egiten du ulertu-gabe-ulertzen-dugun dialektoan: etorkizunaren doinua eman, baina ez esanahia. Bai musika, ez hitzak. William Burroughs-ek ere esan zuen: “Espaziotik etorritako birus bat da hizkuntza”.
   Depresioaren eta antsietatearen arteko ezberdintasuna ere etorkizunari zor omen diogu: iraganari buruz gehiegi pentsatzeak depresiora garamatzalako. Etorkizunari buruz gehiegi pentsatzeak, ordea, antsietaterantz.

(Bilbo Zaharra euskaltegiak Joseba Sarrionandiaren inguruan antolatutako ‘Abesoj Aidnanoirras. 35 urte idazten’ hitzaldi ziklorako Harkaitz Canok idatzitako testua)