El Dominiko eta ehun puten orkestra diskoaren bizkarrezurra Txomin Catalogne bada ere, izenburuak ongi salatzen duen gisan, parte hartze zabala da protagonista. «Ehun puten diskoa da hau! Ezin da hobeki deskribatu diskoa! Hala pentsatzen dut, eta eskertzen ditut parte hartu duten konplizeak. Hamabost bat», laburtu du Catalognek. Xehatu du «ehun puten» zerbait izateak «izugarri ona» adierazi nahi duela Garazi-Oztibarre eskualdean (Nafarroa Beherea). Autorearen satisfazio maila gorak, beraz, ezarri dio titulua diskoari.
Txomin Catalogne, Oztibarreko hondakindegian; paisaia bukolikoari kontrastea egin nahi izan dio. (Guillaume Fauveau)
Musikak prestatu, eta lagun parrasta bati igorri zizkien, ez baitezpada profesionalei, nahi zutena kanta zezaten gainetik. Bozak berreskuratu, eta haiei egokitu behar izan da, haien giroan sartu. «Goxoa» izan dela azpimarratu du, nahiz eta “Cosmos” kantuan, adibidez, musika hutsetik berriz egin behar izan duen, Catalognek igorri ez zien musika bat baitzuten gogoan kantariek: «Kantu biziki ona atera nuen ondotik; diskoko hoberena da kasik».
Hamabost bat lagunek eman dute beren boza, bertzeak bertze, Elorri Lambert, Joanes eta Pette Etxebarria, Beñadin Lohiaga, Yannick Trevois, Gilen Bousquet, Titika Rekalt, Amaia Arbeletxe eta Itziar Torresek. Aspalditik idatziak zituen konposizioen gainean abestu dute, beraz: «Disko hori abentura biziki ederra izan da. Lagunei ez diet ezer inposatu, salbu idatzi eta kantatu behar zutela. Eta haien bozekin jostatzea. Gero libertate osoz aritu dira. Desafio erakargarria da, ene ustez. Joko bat bezalakoa izan da disko hau».
Zenbat buru, hainbat aburu: Catalogneren galaxian orotariko izarrak daudenez, El Dominiko eta ehun puten orkestra diskoak ere hainbat estilo ditu. Hip-hop edo rap estilotik sobera urrundu gabe, Catalognek ez du haietan kategorizatzen lan hau, baizik eta «estilo oso desberdinak» daudela azpimarratu du: «Nik idatzi banitu hitz guziak, estilo berdintsuan izanen ziratekeen, rap gehiago entzunen zatekeen. Kasu hau, berriz, estilo anitzekoa da, erritmo ezberdinak badira».
“Frantses estatuko hainbat baserritan grabatu nuen soinu konpilazioa banuen. Horiekin jostatu naiz, integratuz testuinguru arras bitxietan..”
Alta, onartu du «rap mundutik» edan duela kontzeptu hau gauzatzeko: «Gero eta naturalagoa da musika produzitzen duten jendeek diskoak ateratzea. Rapean beti izan da rap kantaria protagonista, baina bada musika ere. Horrek dakar kantari franko izatea disko berberean, konpilazio zerbait bezala, hau hala ez bada ere. Izpiritu horretan egin dut diskoa: musikak egin ditut, jakinez beste batzuek kantatuko zutela gainetik». Polifoniaren kolore tonua berdindu duena eskertu du: Allande, masterizazio lanagatik.
Hala ere, Catalognek atzeman du hamaika kantuak zein kategoria zakutan bil: «Baserriko» musika da. Salatu du gero eta gehiago entzuten dela musika urbanoa goraipatzen; alta, pena ematen dio, beraiek baserritarrak baitira eta ez baitute zertan «inposatzen» dieten «urbanismoaren legea» errespetatu, edo begi onez ikusi. Hastapenetik zuen argi diskoak islatzen duen «baserriko» musika hori nahi zuela: «Sampler-etan ikusten da: rapak bultzatu duen teknika bat da, poker bat sartzea, adibidez. Dena sampleatzen ahal da. Frantses estatuko hainbat baserritan grabatu nuen soinu konpilazioa banuen. Horiekin jostatu naiz, integratuz testuinguru arras bitxietan… Musika urbanoan entzuten bada sampler bat, izanen da sirena bat, soinu industrialak… Nik, berriz, baserriko soinuak baliatzen ditut».
Diskoaren lanketa digitalak ekarri du zuzenekoa bigarren maila batean ezartzea: «Ez da zuzenekorako pentsatua». Dena den, ez du bortarik zerratu, geroak erranen: «Zuzenean egin beharko bagenu, instrumenturik gabe eginen genukeen, salbu gitarra, Ekhi Lamberten kantuan, eta txalaparta, beste batean».
Catalognek ediren du ere diskoan parte hartu dutenak definitzen: Pingfloy gisa aurkezten baitu beren burua lehen kantuan: «Gure karikatura bat da: denok hala gara, baina usaian guri deitzen gaituzte bazterrekoak. Antisozialak gara; kitzikagarria da». Oztibarre psikiatriko handi bat dela ere badio kantu batek: «Lagunak eta ni harro gara bereziak izateaz, pertsona normal eta aseptikoak izan gabe».
Gehienek baiezkoa hitzeman bazioten ere, denek ez. Horrek eragina izan du proiektuaren kontzepzioan: diskoarekin batera, parte hartu nahi izan ez zuen baten aitatxiren prepuzioaren errautsak ere banatu baititu Catalognek: «Errebantxa bat bezala izan da; gaitzitu naiz batzuek ez baitute erantzun gomitari, eta ene ohorea salbatzeko nahi nuen zerbait egin. Hori bururatu zitzaidan», erran du irriz. Prepuzio horren egiaztagiria nahiko balu nehork, badaukala erantsi du.
Disko batzuk, «bakarrak»
Egia da diskoaren formatua arrunt ezohikoa dela, erabat deigarria: airerik gabe bildua baita, plastika gardenaren pean, txorizoa balitz bezala. Irekiz gero, diskoari baratzen zaion euskarri bakarra eskuz moztutako kartoi puska da, zeinari grapatu baitzaio diskoaren letren zati bat daraman kaiera lotzen duen hari zuria. «Ezin duzu jakin sorpresa izanen den edo ez: haur batzuen marrazkiak, politikari ezagun baten telefono zenbakia… Disko batzuk bakarrak dira», salatu du. Eskuz eginagorik, nekez. Pette Etxebarria diseinu kidea eskertu du. Liburuxka, diskoa eta euskarriarekin batera, hiru postal ere sartu ditu: prest-prestak igortzeko.
«Vasconia ala vasectomia», dio tigre batek so mehatxagarriz, batean. «El Dominikoren abenturak» leitu daitekeen bigarren batean, bertzeak bertze, Etxahun Topet ageri da, eta gibelean, «erran lizunki!»; Esan Ozenki diskoetxearen oihartzun urruna. Umorerik ez du eskas, ageri denez. “Xauri hunat hip popatik hartzera” kantuan bezala.
Hitzekin jostatzea laket baitu Catalognek, baina euskaraz. Diskoan idatzi dituen bi kantuetan ezagun da: «Nik letrak idazten ditudalarik, hitzekin jostatzen naiz. Penagarria zait euskal kantuetan, orokorrean, hitz jokoak erdaratik euskararat egiten ditugula, alta euskaratik egin beharko genuke. Naturaltasunez egin dut, baina hautu bat da. Bestela errazegia litzateke: milaka hitz joko bainuke frantsesetik, baina orduan, Hegoaldean ez lukete ulertuko. Esfortzua egin behar dugu denek ulertzeko gisan». «Non gogoa, han pogoa», hitz jokoa asmatu du “Xiberutegian” kantuan: «Existitzen ez den mundu batetarat joan nahi dute gazte batzuek. Mundu hau kaka puta bat baita».
