Munduan egoteko modu bati kantatuz

Kontzertuetan etengabe sakelakoekin argazkiak egin eta uneak grabatzen dituztenen jokabidea ez zaie oso ulergarria iruditzen Anari Alberdi (Azkoitia, Gipuzkoa, 1971) eta Ruper Ordorikari (Oñati, Gipuzkoa, 1956). Solasaldia abiarazteko gaia izan zitekeen, baina egungo Euskal Herriko kantagintzaren egile erreferentzialetako biren zeresana haratago doa. Galderak zabal planteatu zaizkie, baina estu hartu dituzte.

Kantugileak zarete. Aspaldi ez dela, jendeak alde guztietatik eta une oro estimuluak jasotzen ez zituenean, kantugileak baziren erreferentzia bat, eta bazuten zeregin bat gizartean. Besteak beste, dibertiaraztea, gauzak ezbaian jartzea eta harenak bezala bestearen sentimenduak ere azaleratzea. Funtzio horiek dauzkazue egun ere, ala aldatu egin dira?

ORDORIKA: Neure jarduna gehiago ikusten dut hizkuntzarekin lotua. Normaltasun handiz tratatu nahi dugu, baina ez da horrela. Orain gutxi egin didate elkarrizketa bat Frantziako telebista baterako, eta galdetzen zidaten zertarako euskaraz, zergatik. Dena aldatu dela esango nuke. Musika, beste hainbat alor bezala, kontsumogai bihurtu da. Orduan, esparru handi horren barruan, bakoitzak ahal duena egiten du.

Programatu izan zaituztete batera. Ordorikak esan izan du euskal musika guztia kaxoi berean sartzeko joera dagoela…

ORDORIKA: Lehen bai, baina uste dut jendeak jada ez duela pentsatzen euskal musika estilo bat denik. Horretaz ari nintzen. Gatazka luze bat izan da —nik hala bizi izan dut, behintzat—, baina gaindituta dago, Iparraldean izan ezik.

ANARI: Bakarlaria izateko, uste dut pixkat deserosoa izan naizela soinuarekin eta. Talde soinua dugu, eta talde bat izateko, berriz, nik, igual, pisu gehiago daukat.

Ezin zaituztela sailkatu, alegia.

ANARI: Bai, horrela sentitu izan naiz, baina ni oso gustura nago nire lekuan.

ORDORIKA: Jardunean topatzen du jendeak bere haria… Edo ez! Askotan egiten ditugu parametroak jendea, ez dakit, ergeltzat hartuta. Euskaldun jendearen portaera, kontsumitzaile moduan, erabat aldatu da. Ni hasi nintzen euskaraz kantuan, mutikotan gauza debekatuena horixe zelako: kantuan egitea eta, gainera, euskaraz. Hasieran, guztiz apologetikoa zen hastea, guztiz zerbaiten defentsan egiten zena.

ANARI: Kuriosoa da. Azkoitia bezalako herri batean, bere garaian nahiko xelebrea zen euskaraz abestea. Han aditzen ziren Matrona Impudica, Direccion Obligatoria, Golpes Bajos, JZK… Niretzat, la ostia izan zen Beckettera joan, eta «Ni puta bat naiz oihuztatu zuen» aditzea. «Zer da hau?», esaten nuen. «Hau kantatu daiteke euskaraz?», pentsatzen nuen. Ziurrenik, ia denok hasten garen bezala, imitazioz hasi nintzen. Nire kasuan, hautu oso kontzientea izan zen euskaraz egitea.

ORDORIKA: Euskaraz egiten duzu adierazi nahi duzulako; kantu bat esan nahi duzulako. Ni erabat zordun sentitzen naiz nire aurreko kantariekin. Nire aburuan ikaragarrizko aldaketa izan zen kantu zaharra existitzen zela jakitea, eta informazio iturri ikaragarria da orain ere.

ANARI: Nire etxean ez zen musikarik aditzen. [Mikel] Laboa, adibidez, ez nuen aditzen, kontra egiteagatik. Inguruan denek Bob Marley, Silvio Rodriguez eta Laboa aditzen zituzten; ba, nik batere hiru horiek. Gero aditu nuen Laboa. Hasieran, ez zen erreferentzia; hasieran, R.E.M. ez-dakit-zer aditzen nuen eta. 

Anari Alberdi eta Ruper Ordorika. (Juan Carlos Ruiz / Argazki Press)

Zuretzat, Ordorika, Euskal Herria da zure eremu naturala, baina esan izan duzu kantua ulertzea ez dela soilik hizkuntza ulertzea, musika harago doala.

ORDORIKA: Disko asko egin ditut kanpoko musikariekin, eta sentsazioa daukat harantzago noala. Euskaraz hastea bazen hautu deliberatua, ondo pentsatua, baina gerora gauza horiek beste era batera bilakatu dira. Konturatzen naiz aita zenak [Georges] Brassens entzuten zuela etxean… Aspaldi konturatu nintzen horrek pisua bazuela, ikaragarrizko kantuak zirela; konturatzen naiz ez naizela, agian, hain anglofiloa. Entzuten dituzu orain Violeta Parra eta Atahualpa Yupanqui, zaharren gauzak kontsideratzen genituenak, eta hor daude kantu gaindiezinak! Argentinarrek eta txiletarrek kanoiak alde izan balituzte, denok ezagutuko genituzkeen horiek eta tangoak, eta ez Rolling Stones eta Muddy Waters.

ANARI: Orain konturatzen naiz diskoak egiten, eta idazten-eta, zure [Ordorika] eta zuen erruz hasi nintzela [barreak]. Niretzat oso nireak ziren bi mundu elkartu ziren. Bata musika zen, eta bestea literatura. Adibidez, Hautsi da Anphora [1980] eta Ni ez naiz Noruegako errege-ri [1983] erreparatuta, konturatzen naiz orduan idazten ziren hitz asko oso gertu zeudela hizkuntza idatzitik. Nik neuk hori bereganatu nuen oso kontzienteki. Orain nire benetako saiakera, kantuak idazterakoan, litzateke ahozkotasunetik gertuago egotea idatzizkotik baino. Baina euskal bakarlarion artean zenbatetan imitatu dugun denok hori, zenbateko pisua eduki duen poesiak euskal bakarlarion artean… Hori beste inon ez da hainbeste gertatzen. Espainian, Leon Benaventek, Sr. Chinarrok, Los Planetasek, Nacho Vegasek, ikusten duzu beste ahozkotasun batetik heltzen dietela hitzei.

ORDORIKA: Poema on batek ez du zertan kantu on bat egin [biak ados]. Horretaz oso berandu konturatzen zara. Kantuak beste gako batzuk eskatzen ditu. Ziurrenik, poesia idatzia beste inon baino gehiago kantatzen da hemen. Urteekin, esan ahal duzu kantatuak ez izateko sortu ziren gauzak —”Fas Fatum” eta “Herdoilarena”, adibidez— bilakatu direla jendeak gogoan dituen kantuak… Tira, kantuak libertate osoa onartzen du, hori nahi du, baina bai, bada gogoeta egiteko gaia. Izan ere, horrek ukitzen du gure hizkuntzaren egoera. Hasi nintzenean, euskaraz idaztea bera gutxiren pribilegioa zen.

Kantua genero bat da bere horretan. Poesiatik edaten du kasurik onenetan; musikatik ere bai, bistan dena; baita baita beste submundu batzuetatik ere: errepikak, errimak, atsotitzak…

Sortu egin behar duzue. Nolakoa izaten da prozesua? Esperientziadunak izan arren, aurrean amildegi bat duzuela sentitzen al duzue oraindik ere?

ANARI: Bai, nik behintzat sentitzen dut. Sorkuntza zure atzetik datorren zerbait da, eta egin nahi duzuna aurrean dagoen gauza bat da, eta zu zaude erdian. Muturrarekin muga jotzea da sormena. Sufritu egiten dut…

Sufritu.

ORDORIKA: Niretzat, zerbait oso baikorra da. Nekeza, bai, baina badakit hor nonbait dagoela bilatzen ari naizen hitz hori, urrea, eta orduan behar da ekin.

Euforia uneak ere izango dira…

ORDORIKA: Bai, bai, ederra da-eta, mutikotatik gehien maite dudana. Auto-induljentziaren beldurra ere bada nire kasuan; non dagoen muga, non onargarri dena…

Habiak (2000) argitaratu eta gero, Anari, aitortu zenuen ez zenuela zeure burua luzaroan Anari gisa ikusten. 

ANARI: Hori disko guztiekin sentitzen dut. Ez dakit zerk eramaten nauen horretara… Sentitzen dut beste gauza batzuk gustura egingo nituzkeela.

ORDORIKA: Nik gogoa daukat jotzeko. Bakarka egin berri ditut emanaldi batzuk, eta sentsazioa daukat ikasten ari naizela. Ikasbide bat da hau. Gauero joko nuke.

ANARI: Bai?

ORDORIKA: Never Ending Tour bat egingo nuke [barreak].

Zuretzat, Ordorika, ogibidea ere bada sorkuntza. Presiorik sentitzen al duzu horregatik?

ORDORIKA: Ez, kontrakoa. Ez da posible-rekin [1990] hasi nintzen gehienbat musikatik bizitzen. Ordu arte, beste lan batzuetan ibiltzen nintzen. Pentsatzen jarrita, nahiago nuke lehenago hasi izan banintz, eta gehiago ikasi izan banu musika. Oso modu positiboan hitz egin nahi izaten dut gauza hauetaz; beste alor batzuetan sartuz gero, musikarion mundua, profesionalki, azkena dela uste baitut. Halere, pribilegio bat bezala bizi dut, erabat.

Azken 10-15 urteotan, izugarri aldatu da diskoak ekoizteko eta plazaratzeko modua. Ordorikak esaten du beti dela nekeza argitalpena. Modu batean edo bestean moldatu behar izan duzue egoera berrira? Zertan?

ORDORIKA: Etengabeko lana, erronka da. Ari gara jotzen. Baina egoera goitik behera aldatu da baldintzetan. Onartzen dut beste mundu bat ezagutu dudala, eta ez dakit zer egingo nukeen inork jarriko ez balitu nik disko bat egiteko baldintzak: sosak, estudioa… behar dena. Disko gutxiago egingo nituzke, agian, ez banu nork produzitu. Hori ailegatzen bada, ez dakit nik egingo nituzkeen edo isilik geratuko nintzatekeen…

ANARI: Egun dena da oso hibridoa. Gu, adibidez, taldekoak, orain ari gara kontzertu sorta bat egiten, diskoa, grabaketa, pagatzeko. Munduko zorterik handiena dut, talde moduan funtzionatzen dugulako. Badago bereganatutako diskurtso bat —eta igual nik ere eduki dut—, esaten duena diskoetxeak pasatu egin direla, kaka zahar bat direla, hau eta bestea egin dutela… Hemen, diskoetxe txiki batzuei —Gaztelupeko Hotsak-i, Munster Records-i, adibidez— aitortu egin behar zaie egiten dutena. Dirua arriskatzen dute oraindik ere diskoak egiten. Bai, bada jende bat diskoak autoproduzitzen dituena, baina Eusko Jaurlaritzaren diru laguntza batekin; eta badaude, era berean, diskoa argitaletxe batekin kaleratzen dutenak, diskoa haiek pagatu arren.

ORDORIKA: Literatur mundukoek-eta beren gauzak kontatzen dizkidatenean, esaten diet horiek denak ikusiak gaudela gu.

ANARI: Uste dut inportantea dela marketin ikastaro bat egitea [Ordorikaren barreak]. Asko arduratzen nau. Zertarako prest zaude zeure burua saltzerakoan? Pixka bat diva moduan gera naiteke, baina sortzailea bazara, jendeak sortzailearen atzetik joan behar du, eta ez alderantziz, haren kontzertuetara joateko. Hori, behintzat, mantendu beharko da! [umorez]. Ni ez naiz batere identifikatzen oraingo joerarekin. Edukazio kontua ere bada autobonboarena eta. Lotsa eta auzolotsa ematen dit, baina gaur egun eragiten duten faktore nagusietako bat da. Baina jendea ez da tontoa: kantuak, arteak orokorrean, bere bidea egiten du.

Gehienetan, zuek taldekideekin, beste hiruzpalau lagunekin egiten dituzue kontzertuak. Egun, ordea, joera da hirukoetara, are duoetara eta bakarkakoetara jotzea, egoerak hala behartuta. 

ORDORIKA: Badakit jende asko dabilela bakarka jotzen behartuta, eta aritzen dira horretarako ez diren areto, taberna, lokaletan. Haien ikasbide bakarra da, eta benetan talentu handia duen jendea ibiltzen da horrelako baldintzetan. Iruditzen zait gauzak edozein modutara egin daitezkeela duinki; eta egin, egiten dira.

Anariren ‘Habiak’ diskoan kolaboratu zuen Ruper Ordorikak. (Juan Carlos Ruiz / Argazki Press)

Publiko leiala duzue.

ANARI: Baietz esango nuke.

ORDORIKA: Gure artean entzun dira musikariak kexatzen, gutxienekora ez heltzeagatik. Badakigu hori hala dela, eta lehenago ere ikusi izan dut. Ez dut uste protekzionismo sare batekin hori konpon daitekeenik. Beste garai batzuk bizi ditugu. Toreatzaileak bezalakoak gara. Lehen, joaten ziren ondoko herriraino trenez, eta han alokatzen zuten Dodge bat, taxi dotore bat, eta toreatu behar zuten herriraino horretan; izan ere, maisua ezin zen trenez iritsi zezen plazaraino [umorez].

ANARI: Hori kontatu zenidanean, pentsatu nuen musikan horretatik asko dagoela. Kultura txiki bat gara, baina askotan halako formula triunfalistak erabiltzen ditugu. Esaterako, 40 pertsona kabitzen dira lokal batean, eta sold out jartzen dute (sarrera guztiak salduta). Mesedez [umorez]! Durangoko Azokan ere gehien saldutako euskal diskoa zein izan den nabarmentzen da…

ORDORIKA: Kontua da zein eragin edukiko duen horrek gure eginkizunean eta gure ondorengoenean. Gero, prentsan bertan, esaterako, halako berdintasun nahi batekin erreakzionatzen da, espazio bera emanez oso gauza ezberdinei, inor ez baita ausartzen hierarkia bat ezartzen, protekzionismo mota hori dela-eta… Jende euskaldunak ingelesez ere abesten du. Iparraldera bazoaz herri mailako kontzertu batera, jendeak espainolez sartzen du kantu bat, bestea frantsesez… Guztiz zilegi da, baina batzuetan iruditzen zait ez ote den egiten nolabaiteko modernotasun bat adierazteko…

ANARI: Orain Belako ikusten dut, eta pentsatzen dut: «Egin euskaraz, faborez». Ruperri aitortzen diot hasi berritan euskaraz egitera biziki bultzatu ninduela. 1990eko hamarkadakook zerbait ekarri badugu, ba, ekarri dugu edozein estilo egin daitekeela euskaraz. Iruditzen zait hemen oso talde onak daudela ingelesez egiten dutenak, baina uste dut oso zaila dela, ingelesez, ariketa estilistiko hori haratago eramatea. Nik ingelesez egindako edozein gauza, baita Will Oldhamena ere, era instrumental batean bezala jasotzen dut. Ulertzen dudanak egiten dit kantuaren efektua.

ORDORIKA: Oraingo gure gizartea euskaraz hazitako jendez osatuta dago gehienbat, eta nire irudipena da askok ez dutela euskaraz abesteko behar hori sentitzen. Askok sentitzen du mugatzea dela euskaraz abestea, eta ez dagokiola bere tribuari, nahiz eta euskalduna izan. Beste aldetik, pentsatzen dut ez ote den musika, hemen, euskal kulturan, bizien dagoen arloa, literaturaren eta gainetik.

ANARI: Askotan euskara, euskal kultura, muga moduan ikusten ditugu, irteten lagatzen ez digutenak, baina nik sentitzen dut existitzen lagatzen didatena direla, hain zuzen. Kanpora ateratzen bazara, beste anabasa horretan, ez zara. Nik horrela ulertzen dut. Madrildar bati, adibidez, gazteleraz abesteak ez dio ezer ekartzen gizartean egoteko bere moduan. Nik kristoren suertea sentitzen dut, eta horrek egin egiten nau, babestu, eta ez dizkit ateak ixten.