“Modernoena izan nahiaren sukarrak hartu gaitu”

Hamaika proiektu eta kolaboraziotan sakabanatzen den ibilbide luze eta oparoa izan arren, Ibon RG izenpean aurkezten duen aurreneko diskoa da Hil zara (Repetidor, 2019). Hamar hazbeteko biniloan argitaratutako disko bikoitz horretako hamar abestiren hitz zatiak hartu eta haien gaineko gure interpretaziotik abiatu gara galderak egiteko musikari bizkaitarrari. Geruzaz geruza obra zoragarri honen muinera ailegatzen saiatu gara Ibonen laguntzaz, jakinik entzule bakoitzaren baitan dagoela haren interpretazioa eta gozamen aukera.

Ibon RG (Sestao, 1978), Bilboko Xake espazioan. (Marisol Ramirez / Foku)

“Are estuagoa ahotsa
eta gurean arrabotsa”
(“Estura”)

Harrabots estu baten ideia horri helduz, egin dituzun hamaika kolaborazioetan pentsatu dut eta, bide batez, musikari guzti horiekin eta antzerako beste zenbaitekin osatzen duzuen “euskal eszena esperimentalaz”. Baina, berez, ba al da euskal eszena esperimentalik?
IBON RG: Nik baietz eta ezetz esango nuke. Eta zorionez bi ikuspegiak posible direla, gainera. Hau da, zentzu estetikoan edo artistikoan ulertuta, ez nago eszena kontzeptuaren alde. Oso une eta leku berezi batzuetara mugatuta dagoela iruditzen zait, Washington DCko hardcorearen kasu. Nahiz eta era horretako etiketak oso lagungarriak zaizkigun denori, baita niri ere. Baina artistikoki ez da erreminta batere aberasgarria. Askoz aberasgarriagoa iruditzen zait herri batean hamaika kontu ezberdin ateratzea. Era horretan ulertuta, hemen eszena bat existitzen dela uste dut, inguruko herrialdeetan baino jende gehiago baitago musika esperimentala egin eta entzuteko prest. Alde horretatik, oso garrantzitsua iruditzen zait eszena hori existitzea. Izan ez da oso handia, baina bada, eta zentzu horretan, Bilboko Larraskitoko egoitzaren nortasuna azpimarratu nahi nuke. Etengabeko lanez eta denboraren poderioz, bertako arduradunek edozein proposamen musikala ekartzen dutela, baita muturrekoena ere, entzuleria kopuru finko bat bermatu dute. Belarriak beti zabalik edozein gauza entzuteko prest dagoena, gainera. Horri esker, baliabide xumeez bada ere, modu osasuntsu batean eszena hori bizirik mantentzen ari dira. Eszena horren alde nago guztiz. Eta, agian, denborak erakutsiko digu ezaugarri komun batzuk ditugun ala ez. Baina goiz da oraindik hori esateko. Niri behintzat, barnetik eta partaide izanik, ezinezkoa zait halakorik antzematea. Baina dena dela, pozik nago, gauza interesgarri asko ikusten baititut, eta benetan goraipatzekoa den errespetu eta arreta handiko giro batean. Joaten naizen askotan jendearen erdia ezagutzen ez dudan arren eta batzuk agian berriz bueltatzen ez badira ere, etengabeko mugimendua eta berritzea dago.

Eta euskal eszena horretan pentsatzean zeintzuk dira burura datozkizun izenak? 
I.R.: Lehena, Miguel Angel García, argi eta garbi. Berarekin ditudan elkarlanez gain, gauzak muntatzeko daukan ikuspegia oso berezia da. Larraskitorako oso hautu artistiko landuak egiten ditu. Urrunago joan gabe, kontzertuetako emanaldien ordenean ezustekoak eta egoera deserosoak bilatzen ditu beti. Ohiko “crescendoa” baztertu eta saiorik lasaiena azkenerako utziz, adibide sinple bat aipatzearren. Miguelez gain, artista pilo bat dago eta zaila zait izenak ematen hastea, asko lagunak baitira eta ez nuke inor ahaztu nahi. Baina Xabier Erkiziak Ertzekin egindako lanak gu guztiontzako iragan baten eraikuntzan izan duen berebiziko garrantzia aipatu nahi nuke.

Iraganaz ari zarela, eta zure paper aktiboa ezagututa, zer nolako bilakaera ikusi duzu urte hauetan? Eszena hazi egin da? Txikitu? Edo aldatu, besterik gabe?
I.R.: Nik uste dut hazten eta garatzen joan dela. Jendea joan da baina jende berri asko sartu da, freskotasuna badago. Bilakaerari dagokionez, nik esango nuke geroz eta jende gehiago ari dela animatzen gauza esperimentalak egitera. Baliabideak eskuragarriagoak direnez, musikagintza asko sozializatu da, zure lana erakusteko aukera erraztu egin da ondorioz. Dena den, korronte esperimentalera murrizten da hori, rock munduan gauzak geroz eta okerrago baitaude. Bilbon rock kontzertu bat muntatzea oso zaila da. Bateria bat sartu eta jotzeko moduko lekua eta sonorizazioa duen egoitzik apenas dago. Areto alternatibo gehienetan (Ambigu, Sarean… ) ez dago zarata ozen egiterik, eta horrek, arlo esperimentalean gabiltzanoi minimalismora bultzatu gaitu derrigorrez. Baina tira, urak bere bidea beti aurkitzen duen bezalaxe, hala egiten dugu guk ere. Era batera edo bestera beti aurkituko dugu moduren bat gure musika jo eta erakutsi ahal izateko. Baikor naiz zentzu horretan.

Eta zuk hitz horiek idatzi zenituenean zertan ari zinen pentsatzen? 
I.R.: Hitzak kantu baterako egiten dudan azken gauza da. Niretzat enbarazu bat izan dira beti. Eta disko honetarako ere nire lehenengo asmoa batere hitzik ez izatea zen. Baina beno, modu batera edo bestera hitz batzuk idatzi nituen kantu baterako eta gero interpretatzeko garaian halako koltxoi lasaigarri bat ematen zidatela jabetu nintzen. Berez eta funtsean, abesti hauek guztiak fonetikoki sortu ditut. Baina hala mantenduko banitu, gero fonema horiek gogoratu beharko nituzke, edo aldioro inprobisatu, eta hori ere ez nuen nahi. Errazagoa da, ordea, esanahia duten hitz batzuk gogoratzea. Estutasunarena kantu honek exijitzen didan kantatzeko modutik dator, diafragma estutu eta itolarrian egongo banintz bezala. Hala ere, interpretazioa irekia uztea gustatzen zait.

“Hitzak kantu baterako egiten dudan azken gauza da. Enbarazu bat izan dira beti. Eta disko honetarako nire lehenengo asmoa batere hitzik ez izatea zen”

“Oihartzun herrena
ostadar gardena
erreka beltzean ta mingotsean islatuta”
(“Erreka gazia”)

“Oihartzun” eta “isla” hitzek, soinua eta espazioaren arteko harremanean sortzen den erreberberazioa iradoki didate. Grabaketa edo zuzeneko saioa egiten den lekuaren hautua eta horrek soinuan duen eragina eta garrantziaz ari naiz. Espazioak soinuari gehitzen dion aberastasunaz, alegia. Gernikako Lekuek jaialdian Astrako bunkerrean kantatu zenuen, adibidez, eta diskoa egoitza ezberdinetan dago grabatuta. Astrako bunker horretan Beñat Axiari-k bere garaian eman zuen saio izugarriak animatu zintuela komentatu duzu. Nola kudeatzen duzu eta nola erabiltzen dituzu lekuen ezaugarri sonoroak? 
I.R.: Hasteko, Axiariren saio hori Kafea eta Gailetak zikloaren azken saioetako bat izan zen. Ekimena martxan jartzean Leire Lopez eta biontzat Beñat gure artean egotea amets bat zen, mito bat baitzen guretzat. Beraz, Gernikara ekarri eta berarekin hizketan aritu eta gero, urrunago ailegatzerik ez zegoela pentsatu genuen, Robert Wyatt ekartzerik ez bazegoen Beñat zen hurrengoa guretzat, kar kar… eta bertan amaitzea erabaki genuen. Diozun bezala, espazioak garrantzi handia dauka musika saio batean. Estanis Elorzak, diskoaren masterizazioa egin duen teknikariak, zera esan zidan: “Ez zaude bakarrik disko honetan. Lekuak zurekin kantatzen du”

Hala da, eta era horretan zure diskoak irakurketa, edo hobe esanda, entzunaldi alternatibo bat egiteko aukera ematen du. Hots, doinu eta hitzen esanahitik aldenduz eta ahots-espazio harreman horretan atentzioa jarriz. Ezaugarri horrekin kontzienteki jokatu duzun eta prozesu hori (lekuen aukeraketa, grabaketaren baldintzak..) nola eman den jakin nahi nuke, eta bide batez ere pianoa nola eta zergatik sartu duzun. 
I.R.: Abestiak sortzen nituen heinean, estudio bateko gelan neu bakarrik grabatzen egotearen ideia ez zitzaidan batere erakargarria iruditzen. Nolabait, gure ahotsa, biluzik, beste laguntzarik gabe entzuteari beldurra diogula uste dut. Beraz, sentsazio hori lekuen babesaren laguntzaz mozorrotu behar izan dut. Hori esanda, gero oso aberasgarria eta dibertigarria izan da lekuz leku grabatzen ibiltzea. Lehen asmoa abesti denak a cappella grabatzea izan arren, abestiak sortzeko garaian pianoaz baliatzen naiz sarritan afinatu eta forma eman ahal izateko. “Erreka gazia” abestian hain zuzen ere, hiru akorde horiek sartu nituen lagungarri moduan eta erditik kentzea ezinezkoa zitzaidanez bertan gelditzea erabaki nuen. Hortik abiatuta abesti bakoitzean eta banan-banan pianoaren filtroa sartu ala ez sartzeko erabakia hartu dut. A cappellakoak lau gune ezberdinetan grabatu dira. Alde batetik, Getxo inguruan La Salvaje hondartzaren gainean graffitiz josita dagoen bunker batean. Oraindik ere, jendeak sorgailu batzuekin rave-ak egiten ditu han eta oso soinu berezia sortzen da barnean. Bide batez eta jarraitu aurretik, lau lekuetan inongo lotura mistikorik ez dagoela azpimarratu nahi nuke. Gerra garaiko izpirituak, arbasoak eta halako kontuetan sartzeko asmorik ez neukan, alegia. Nire helburua lekuaren ezaugarri sonoroez fisikoki gozatu eta probestea izan da, besterik gabe. Bunker horretan, adibidez, oso gauza bitxia gertatzen zen. Lekuaren erreberberazioarekin batera itsasoaren soinua sartzen baitzen grabaketan. Oso nahasketa interesgarria sortzen zen.

Bestalde, Artxanda inguruko burdinazko gerrikoan dagoen beste bunker batean aritu gara, baita Errenteriako Aizpitarte kobazuloan ere. Kuriosoa izan zen han jazotakoa. Guk grabatu eta bi aste beranduago labar-pintura batzuk aurkitu zituzten, eta orain ezinezkoa da sartzea. Beraz, agian gu izan ginen bertan izan ziren azkenengo pertsonak, kar kar. Lehendabiziko grabaketa saioa bertan egin genuen, baita gero pianoz errepikatuko nituen kantu batzuk ere. Une horretan diskoa lantzen ari nintzen oraindik eta kantu batzuk pianoarekin joango ote ziren ez nekien. Azkenik Burgosen aurkitu genuen eremitorio bat ere erabili dugu. Eremitorio bat gizakiak egindako kobazulo txikia da. Ikaragarria da, oso soinu itzalia dauka. “Indar amiñi bat” eta “Behinola” abestietan entzun dezakezu. Oso idorra da, apenas du erreberberaziorik.

Eta aukeratutako hitz hauen kasuan, zein litzateke zure interpretazioa?
I.R.: Erreka gaziaren kontua nire Sestaoko haurtzaroko oroitzapenetatik dator. Goizero ikusten eta arnasten genuen kutsadura hartatik batik bat.

“Hitza luxua pisua zen”
(“Behinola”)

Pisutsu izate horretan, hitzak idazteak ematen dizun lanaz ari zarela dirudi.
I.R.: Bai, hala da, edo adierazpen askatasunaren aldetik ere uler daiteke, adibidez.

Hitzen sortze prozesuaz jardun nahi nuke. Halako sintesi lan sakon baten ondorio direla ondorioztatu dut. Azken batean, urri dira abesti bakoitzean eta badirudi denek eta bakoitzak izugarrizko garrantzia dutela. Beste alde batetik, hitzen sonoritate fonetikoarekin eta esanahiarekin jokatu duzu. 
I.R.: Funtsean, hitz bakoitzak idatzitako doinuari minik ez diezaion egin izan da nire helburua, eta pozik nago emaitzarekin. Alde batetik, abestiaren doinutik desbideratu zaitzakeen mezu espliziturik ez ematen saiatzen naiz eta bestalde, interpretazioa irekia izatea gustatzen zait. Nik jendeak diskoa sarritan entzun dezala nahi dut, ez behin bakarrik. Disko hau gaur egun musika entzuten dugun moduaren aurka borroka egiteko modu bat da. Diskoari entzunaldi asko eskaini behar zaizkio. Nire burua ez dut idazletzat, oso zalantzatia bainaiz idazteko garaian. Fonetika hutsa da hizpidea sarritan. Beste batzuetan badira esanahiagatik edota hitz jokoak egiteko asmoz lotu ditudan hitzak. Esanahi aldetik ez dut uste ados ez nagoen ezer esan dudanik, edo agian bai, nire burua pittin bat izorratzeko besterik ez bada ere.

“Galdu da oroimena
berritu dira herrimina,
ahotsak, euriak
eraitsi dira denak”
(“Egunean”)

Oroimena eta herrimina aipatzean Zuberoako kantuen eta kantatzeko usadioaz maiteminduta zaudela gogoratu dut. Diskoa praktika horren isla, omenaldi eta zurera ekartzea dela esan al daiteke?
I.R.: Bai, sorreran horixe bera izan zen ideia. Duela 11 bat urte beste bi lagunekin batera Zuberoako kantak entseatzera joaten nintzen Eten-en lokalera. Inongo pretentsiorik ez geneukan, gozatzea baino ez. Botila bat ardo lagun, hortxe pasatzen genuen arratsaldea abestiak  hiru ahotsetan ikasiz. Oso frikiak ginen eta izaten jarraitzen dugu, kar kar. Baina oraingo honetan, kantuak nire erara sortu eta ahots bakarrean egin nahi nituen. Oroimena apurtzearen espresioa hortik dator. Pixkanaka, doinuak sakelako telefonoan grabatzen joan naiz, bururatu ahala, eta 500 bat izango ditut dagoeneko. Batzuk 10 segundoko iraupena dute, baina hortik abiatu dira gero kantuak. 10 segundoko zati horiek astebete geroago entzun eta gustatzen bazitzaizkidan beste 10 segundo gehitzen nizkien, eta horrela eraiki ditut kantuak. Zuberotar abestiez eta kantatzeko usadioaz erabat liluratua nago estetikoki. Iazko udan Zuberoako festibal batean izan naiz eta han kontzertuen ondoren 500 pertsona elkar zitezkeen txosna batean kantatzera. Izugarria zen, musika ekipoa ez zuten piztu ere egin. Nortasun liriko oso berezia dute, mediterranearrek dutenaren antzekoa, adibide bat ematearren. Agian oso herri txikia delako izango da. Pentsa, Zuberoa osoan Hego Euskal Herriko herri askotan baino jende gutxiago bizi dela. Bestalde, posible da oso mitifikatuta izatea gure artean, baina hala ere ikaragarria da han jazotzen dena. Pastoralen fenomenoa ere ez da nolanahikoa. Herri guztiak parte hartzen  du urtero, eta pastoral berri bakoitzean herriaren memorian geratuko diren eta aurrerantzean elkarrekin kantatu ahal izango duten 10 kantu berri sortzen dira.

Horretaz gain, zure ekarpen-eguneratze honetan, kantatzen duen pertsona bakarrik dago, ahots soila da, eta hor arnasa hartzeko hutsuneak sortzen dira eta hutsune horiek badute bere garrantzia, ezta? Entzundako hitzak nolabait gure barnerantz iragazten uzteko edota gure buru eta belarriak hurrengoetarako prestatu ahal izateko tarte bat bailiran. 
I.R.: Bai kantu barruan baina baita kantuen artean ere. Tzesne aritu da ekoizle moduan eta hainbat erabaki tekniko berak hartu edota iradoki dizkit eta hor teknikoki etenaldi bat ezartzea beharrezkoa zela ikusten genuen, burmuina eta belarriak hurrengo kanturako presta zitezen. Pianoa duen diskoan kantuak oso hurbil daude bata bestetik, baina a cappellakoan beharrezkoa zen hutsune luzeagoak uztea. Estanis Elorzak psikoakustikak jokatzen duen papera azaldu zidan behin. Niri abesti bat beste bat baino baxuago dagoela iruditu arren berak ordenagailuan erakusten zidan maila berberean zeudela. Baina aurretik entzun duzunak baldintzatu egiten zaitu eta ondorioz denbora bat behar duzu zure burua baldintza berrietarako prestatu dadin. Horregatik eskatzen ditu diskoak hainbeste entzunaldi, eta baldintza desegokietan entzuteak, kotxean adibidez, pilo bat galtzea suposatzen du. Entzuleak bere partetik jartzea nahi nuen, eta ez pentsa, niretzako ere ez da prozesu erraza izan, oso urduria bainaiz. Kontzertuetan, arnasa hobeto kudeatzen ikasten ari naiz.

“Disko hau gaur egun musika entzuten dugun moduaren aurka borroka egiteko modu bat da. Entzunaldi asko eskaini behar zaizkio”

Dabadaba aretoan eman zenuen kontzertuan kantuen artean azaldu zenuen patxadak atentzioa deitu zidan. Guztiz jakinaren gainean egiten zenuela iruditu zitzaidan. 
I.R.: Egoeraren kontrol handiagoa sumatzen dut eta askoz erosoago sentitzen naiz orain. Kontua da kantu bat kantatzen duzun aldioro baldintzak ezberdinak direla. Faktore asko daude, zure burua ez baduzu ondo entzuten edo jendea hitz egiten ari bada adibidez, eta horien arabera zure itua pittin bat doitu egin behar duzu, zure baliabide fisikoak (arnasa, eztarria…) puntu horretara egokituz. Asmatzen duzun unean gozamen hutsa bilakatzen da. Letrak beti nirekin eramaten ditut lasaitasuna ematen didalako baina une horietan ez ditut begiratu ere egiten eta begiak itxita abesten dut.

Eta zein da hitz horien zure interpretazioa?
I.R.: Usadioa apurtu baino, usadio horretatik sortzen jarraitzea izan da. Herrimina etengabe sortzen ari garela diot. Une hau ere, herrimin bilakatuko da urte batzuren ondoren. Nostalgia ez dut gustuko, memoria bai, ordea.

“Duintasunaren zama, asaldatzen zaituena”  
(“Duintasunaren zama”)

Hitz hauek entzutean elkarrizketa batean esan zenituen beste hauek gogoratu ditut: “Musikaren estrarradioa eta erdigunea bata bestearengandik urruntzen ari dira interes aldetik. Tokatzen ari zaigunoi ikuslego txikiagoa dugu baina badu bere etekina eta alde positiboa ere. Nahiko genuke jende gehiagorengana heldu baina ez edonola, gure burua ahalik eta gutxien saltzen eta modu duin batean aritzen saiatzen gara”. Nola definituko zenuke zuk duintasun hori? 
I.R.: Zure buruarekin zintzoki jokatzea, besterik ez. Hankak lurrean ipinita. Esperientziak, batzuetan arrazoia emanez eta besteetan kenduz, pixkanaka duintasunez noiz izango zaren tratatua jakiteko ahalmena ematen dizu. Esaldi hori idaztean kontraesana planteatzea zen nire asmoa. Eten-en letrak askotan bigarren pertsonan idatziak baldin badaude ere, nire buruaz ari naiz. Lezioak ematekotan nire buruari emango nizkioke, ez beste inori.

“Zure elea aditzeko
hesteratu laidoak
urdaileratu izenak
uzkiratu agurrak”
(“Zure elea”)

Aurrekoan aipatu duzun artistaren zintzotasunaz aritu nahi nuke. Bakarka jardutean ezin biluziago eta ezin barnerago joan zarela sumatzen dut. Zure elea aditzean, inoiz baino benetakoagoa zarela. Hala da? 
I.R.: Bai, guztiz. Hala ere, disko honen inguruan oso kuriosoa dena zera da (eta ez dadila nire taldekide-kolaboratzaileetako inor haserretu, mesedez): bakarka aritu arren, nire proiektu guztietatik hau izan da babestuen sentitu naizena. Besteetan beti izan naiz ni gurditik tiratzen zuena, eta izaten jarraitzen dut, arazorik berez ez baitut horrekin. Baina hemen, ostera, nire inguruan Tzesne, Jon Martin, Ima Paralux eta Ane Arana lagun, gidari eta babesle izan ditut. Repetidor diskoetxeak eta Dani Ardurak ere asko lagundu didate. Konfidantza eman didate denek, lasaitasuna eta animoa. Ez dut inoiz hori hainbeste sentitu eta, diodan bezala, benetan kuriosoa da bakarkako lehenengo diskoan hala suertatzea.

Esaldiaren bigarren zatian kritika negatiboei aurre egiteaz ari zarela esango nuke. Bakarka aritzean kritikak onerako eta txarrerako zure gain hartu behar dituzu. “Hesteratu laidoak” esaldiak hori iradokitzen dit.
I.R.: Interpretazio polita da baina ez doa hortik kontua.

Kritika nola bizi duzu?
I.R.: Tira, apenas dago kritikarik gure inguruan.

Komunitate txikia izateak kritika falta eragiten du?
I.R.: Bai, erabat. Ez dago batere. Kritika negatibo gehiago egotea nahiko nuke, benetan diot. Ezinezkoa baita hainbesteko batasuna egotea. Baina zoritxarrez, aski probatuta dugu kritikatzen duenari egurra ematen zaiola. Mundua erori egingo dela dirudi. Eta ondorioz, oso gutxitan egiten da. Irainik gabeko kritika landuaz ari naiz, noski.

“Bakarka aritu arren, nire proiektu guztietatik hau izan da babestuen sentitu naizena. Konfidantza eman didate denek, lasaitasuna eta animoa. Ez dut inoiz hori hainbeste sentitu”

“Putz eginda putz, pott eginda pott”
(“Ito da errota”)

Putz eta pott egite horretan etsipen puntu bat sumatzen dudanez, sormen krisialdiaz eta blokeoaz ari ote zara? Zu bezalako artista emankor batek izaten al ditu halakoak? Eta kasu horretan, nola kudeatzen dituzu? 
I.R.: Ez dut planteatu ere egiten, egia esan. Harritzekoa dirudien arren, Eten-en egiten dudana oraingo hau baino askoz zerebralagoa da. Abesti guzti hauek berehala atera zaizkit, gehiegi pentsatu gabe eta oso modu naturalean. Hauez gain, beste kantu pilo bat daukat prestatuta. Ez daukat astirik blokeoetan pentsatzeko. Gauza batean ez bada beste batean nabil eta egia esateko, ez dakit disko gehiago egingo ditudan ala ez eta berez, bost axola zait. Ez diot beldurrik une horri. Ezer ateratzen ez bada musika entzuteari ekingo diot. Gainera, beste mila aktibitate interesgarri eta beharrezko daude musika munduan: kontzertuak antolatzea, kartelak egitea… Parte-hartze aktiboa baduzu, beti dago zereginen bat. Beraz, ahal duguna eman eta gozatuko dugu eta kito.

Era berean, pott egite hori zure onurako erabili dezakezu. Artista askok aipatzen dute ideia hori eta zure kasuan erabat egokitzen zaizula esango nuke. Akatsa obra baten bilakaeran baliagarria suertatu daiteke, ezta?
I.R.: Bai, noski, bereziki musika inprobisatuan, eta ezin ahaztu musika inprobisatua honen guztiaren jatorria dela. Abesti konposatuak izan arren, noizbait inprobisatuak izan diren zatietan oinarritzen dira. Eta haietako zenbait akatsetatik jaio dira. Pianoarekin trakets samarra naiz eta sarritan nahi ez dudan tekla sakatzen dut, baina entzun eta gero bertan uztea nahi izaten dut behin baino gehiagotan. Inprobisazioan akatsa ez dago zuzentzerik, akats horri heldu egin behar diozu eta berak gidatu egiten zaitu eta bideak irekitzen dizkizu.

Zoriaren erabilera ere antzekoa izan daiteke. Gargara proiektuan, Xedh-ek softwarez egiten dituen ekarpenak behin behinekoak dira eta ezin dira errepikatu. Edota, jolas baten moduan, Txaranga Urretabizkaian planteatzen dituzuen arau itxiek ezusteko emaitzak ematen dituzte, beti ezberdinak. 
I.R.: Zoriaren erabilera konposatzeko beste tresna baliagarri bat da, zalantzarik gabe. Nik berez, ez dut ezein instrumenturik “ondo” jotzen eta era honetako jolas eta tresnetan oinarritzen naiz sarritan nire barneko ideiak kanpora atera ahal izateko. Gehiago esango dizut, oso ondo jotzen ez jakitea Txarangan parte hartu ahal izateko baldintza da. Musika esperimentalaren barnean, lan tresnarekiko ohiko gaitasun faltak eremu berriak irekitzen dizkizu. Kontua da egin duzun hori ez zarela berriz errepikatzeko gai izango. Softwarez sortu duzun egitura saioa bukatzean desagertzen bada gauza bera pasatzen da. Gordetzen baldin baduzu hurrengo saioa baldintzatzen dizu. Hor dago inprobisazio puruaren gakoa. John Cagek zoriarekin oso ondo jokatzen zuen, kartekin etabar, era horretan bere gustu eta ohituretatik alde egin ahal zuen.

Brian Enoren “oblique strategies” kontzeptuak ere helburu bera du. 
I.R.: Eta zentzu horretan Eten eta proiektu hau oso ezberdinak dira. Lehen esan dudan moduan, Eten askoz zerebralagoa baita. Hemen gauzak gehiegi pentsatu gabe egin ditut. Etenen askotan gure burua izorratzera joaten gara, berez. Kantuak bide batetik jo behar duela dirudienean kontrakora jotzen saiatzen gara. Disko honetan ez, jarduna naturalagoa da. Akordeak ez ditut inon apuntatu behar izan. Hor geratu zaizkit. Etenen ordea, abestiak ez baditugu lau hilabetetan jotzen berriz ikasi behar ditugu. Hemen ez diot trabarik jarri nire buruari, nire gustuari jarraitu diot beti.

“Indar amiñi bat bilduko bagenu
gure sega kamutsa zorrozteko
ez ginateke galduko hain errez”  
(“Indar amini bat”)

Diskoak (edo argitalpen digitalak) geroz eta ugariagoak dira gaur egun. Teknologiaren garapenak konposatzeko, jotzeko eta argitaratzeko baliabideak merkatu eta erraztu ditu. Baina, nire interpretazioan, “segak kamutsak” baldin badauzkagu argitalpenen basoan galdu egiten gara. Saturazio arrisku handia dago, eta horrek interes falta eta etsipena bultza dezake. 
I.R.: Are gehiago, lehen esan bezala, kritikarik ez badago.

Nola zorroz ditzakegu gure segak orduan?
I.R.: Entzule bezala, buelta gehiegi ez ematea eta barruak eskatzen digunari kasu egitea komeni da. Niri Interneten dena eskuragarri dudala jakiteak larritasun handia sortarazten dit. Eta hori mugatu egin behar dut. Aukera bat egin beharra dagoela uste dut eta horri heldu. Lorez lore joan edo gauza bakar batean sakondu, baina ezin gara denetara ibili. Interneten jaiotza bizitzen ari gara oraindik. Nahiz eta urte pilo bat daramagula iruditu, berez ez dira hainbeste, eta ikasten ari gara. Gure burua ez dago prest oraindik eskaintza infinitu honetarako. Horrez gain, geroz eta estuago gabiltza lanarekin, ordutegiekin… Nire inguruko jendearengan, underground mundukoa nolabait esateagatik, urduritasuna sumatzen dut azken tendentziak ezin jarraitzeagatik, eta niri bost axola zait auzi hori. Bat-batean ezertaz enteratzen ari ez garela dirudi eta larritasun ikaragarria sortarazten digu horrek. Baina noiz gustatu izan zaigu jende gehienari gustatzen zaiona? Inoiz ez. Orduan? Zertan ari gara? Modernoena izan nahiaren sukarrak hartu gaitu, eta etengabe berritasunari adi egotea tranpa bat iruditzen zait. Orain dela bi urte trap pilo bat entzun nuen eta oso gustura gainera, baina orain beste gauza batzuetan nabil eta inork ez dit aginduko zer entzun behar dudan, are gutxiago gehiengoak.

“Nire inguruko jendearengan urduritasuna sumatzen dut azken tendentziak ezin jarraitzeagatik. Bat-batean ezertaz enteratzen ari ez garela dirudi eta larritasun ikaragarria sortarazten digu”

“Hustu da bidea, galdu da zidorra”
(“Gandutu da”)

Irudi horretan inprobisazioaren sentsazioa sumatu dut. Sortzen duen ezjakintasuna eta zirrara eta sormenerako baliatzen duen erremintan pentsatu dut, agian ez musikarako bakarrik, baita bizitzako beste hainbat alorretarako ere. 
I.R.: Inprobisatzerako garaian gauzarik garrantzitsuena entzutea da, eta entzute horri esker erabakiak etengabe hartzea, eta bizitzea erabakiak hartzea da azken batean.

Estreinako aldiz eta ia elkar ezagutu gabe egiten diren inprobisazio kolektiboen magia aipatu duzu inoiz. Inkontzientzia horrek zintzotasun handienera eta garbienera eramaten gaitu?
I.R.: Bai, horren ondoren  erosotasunera jotzen baituzu. Roberto Mallorekin egin nuen Saliva bikotea da horren adibide ona. Larraskitora iritsi nintzen behin eta Roberto inprobisazio kolektibo batean ari zen beste musikari batzurekin batera. Heldu bezain pronto, berarekin pieza inprobisatu bat egitea proposatu zidaten, elkar ezagutu eta aurkeztu gabe. Bera saxofoiaz eta ni ahotsez aritu ginen eta oso gustura geratu ginen. Gero hiru edo lau kontzertu egin genituen, gustura ere, baina ez ziren lehenengo aldi hura bezain gozagarriak izan. Japonian izan naizen azken aldian era horretako saio pare bat egin ditut bertako musikariekin eta nire bizitzan izan dudan esperientzia aberasgarrienetako bat izan da.

Letra hau idaztean zertan ari zinen pentsatzen?
I.R.: Funtsean, ezinezkoa dela auzien erdian egotea. Beti aukera bat hartu beharra dagoela, alde batera edo bestera egin.

“Munduko zazpi putzu gaziak
ez dira inoiz ur bera
gu garamatzan ontziak orain
gorria dakar ubera”
(“Baldintza subjektiboak”)

Koldo Izagirrerenak dira hitzak kasu honetan. Zergatik bera eta nola iritsi dira diskora? 
I.R.: Kasualitate askoren ondorio da. Hasteko, Koldorekin halako filia berezia eta harreman luzea daukat. Lehen hartu-emana Aitor Löty Negarty-ren pidgin fanzinearekin erlazionatuta dago. Fanzinerako isiltasunaren gaiaren inguruko CD bat atera zuen. Gogora datorkit Xabier Erkiziak egindako pieza bikaina. ETA eta gobernuaren arteko elkarrizketak ari ziren orduan eta komunikatu ofizialetako isiluneak hartu eta haiek elkartuz eta nahastuz osatu zuen pieza. Noski, isiltasun osoa ez da existitzen eta hor geratzen diren zurrunbilo txiki horiek inkomunikazioa islatzen dute modu ezin ederragoz. Bilduma hartarako ahotsa erabili nahi nuen baina ez nirea, eta webean hainbat olerki irakurrita eta ahots ezberdinez grabatuta zeudela aurkitu nuen. Haien artean Koldo Izagirreren Ixo olerkiaren grabaketa aukeratu eta hura sanpleatuz eta bikoiztuz osatu nuen pieza. Koldoren kontaktua Aitorren bitartez lortu nuen eta grabaketa erabiltzeko baimena eskatu nionean zera erantzun zidan :“Ze ostia ari zara eskatzen? Egin ezazu nahi duzuna”. Gerora Kafe Aleak libururako idaztea proposatu nion eta oso lanpetuta zebilela eta ezinezkoa zitzaiola esan zidan pena handiz. Bestalde, Carlos Tenak Boris Vian-en “Desertorea” kantua hartu zuen libururako eta haren esanetan kantu hura inoiz hizkuntza gehienetara itzuli den kantua omen da. Hura egia ote zen jakin nahian webgune bat aurkitu nuen non abestia hamaika hizkuntzatara itzulita zegoen, haien artean euskara, eta nork itzuli zuen? Koldo Izagirrek! A ze puntazoa. Koldok libururako ezin idatzi arren, liburuan egongo zen nolabait. Biontzako opari moduan kantuaren bertsio bat grabatu nuen eta guzti. Koldo beti izan da nire idazle faboritoa, eta doinu hauek telefonoan gordetzen ari nintzela, kasualitatez Koldoren Baldintza subjektiboak olerkiarekin oso ondo enkajatzen zuen bat sortu nuen eta hortik dator kantu hau. Goiz askotan doinu horrekin esnatzen nintzen. Hori da disko honek daukana, doinuak oso gogoraerrazak egiten zaizkidala, oso barnekoak, oso nireak bailiran. Kasualitate hori oso garrantzitsua izan zen, “Baldintza subjektiboak” letra izan zuen lehenengo kanta izan zelako eta hortik hasi nintzelako gero beste kantu guztiak borobiltzen. Baina aldi berean, ez nuen diskoa Koldoren letretan oinarritu nahi eta neuk idaztea erabaki nuen. Gure inguruan olerkarien hitzak musikatzeko tradizio handia dago, gehiegizkoa nire ustez, eta alde horretatik joateko asmorik ez nuen, inolaz ere.

Hitz zehatz horietara bueltatuz, inoiz ur bera ez izatea eta gu garamatzan ontzi horren ideia nolabait gu guztion, entzule eta zaleon partaidetzarekin lotu dut. Plu de Mekanism-en disko bikoitza (aldi berean jarri eta entzun beharrekoa), edo Nokodek festibalean entzuleriaren artean banatutako walkman-ekin egindako saio hura etorri zaizkit burura. Hau da, unean uneko sormena entzulearen parte-hartzearekin erlazionatzea. Ikaragarrizko aukerak irekitzen dira hor baina prest gaude entzule moduan gauza hauetarako?
I.R.: Alde batetik arrazoi duzu, baina horrekin ere batzuetan gehiegi tematu eta aztoratu gara agian. Entzuleak bere lekua aukeratzen du eskubide osoz. Askotan posizio jakin batzuetara eraman nahi izaten dugu, baina entzuleak musikaz nahi duen moduan gozatzeko aske behar du izan. Entzunaldi aktiboa bada ere, modu ezberdinetara eman daiteke hori eta bakoitzak bere aukera egiten du. Bestetik bai, noski baietz, partaidetza horrekin badago jokatzea eta esparru oso zabala irekitzen dizu. Baina tira, gaur egun, publikoa isilik egotearekin nahiko lan badugu… kar kar.

Heziketa arazo handi samarra dugu gai horrekin.
I.R.: Eta hain gauza xinplea da… baina jendea ez da konturatzen. Argazkiak eta bideoak etengabe ateratzearen kontua ez dut batere gogoko. Ez dut taliban izan nahi baina errespetu pittin bat gehiago eskatu nahi nuke, ordubetez besterik ez bada. Ez da hainbesterako. Edozein erara, eta elkarrizketa borobiltzearren, hasierara bueltatu nahi nuke, niretzako gakoa eta eredua Larraskito baita. Hor jendea heztea lortu da eta errespetuz eta aldi berean kuriositatez betetako oso giro ona sortzen da.