“Kantuak ez ditut pop logika batetik egin nahi”

Bihar du diskoaren aurkezpen kontzertua Bilboko Kafe Antzokiko Kutxa Beltza aretoan (20:30) Iban Urizar Amorante-k (Elgoibar, Gipuzkoa, 1975). “Ahal dudanean behintzat Itziar Garaluzerekin joango naiz zuzenekoetara, ikusentzunezkoak proiektatzen ditu! Duda nuen musikariekin edo irudiekin joan. Erabaki dut irudiekin egitea eta pozik nago”. Maskarak, herri musiken biribilketak, paganismoaren iruditeria, Bilintx eta Harkaitz Canoren letra bana, Odei Barroso-ren rapa, tronpetak, atmosfera elektronikoak… eta gehiago bildu ditu ‘Harri herri har’ disko berriko zortzi piezatan (Forbidden Colours)… Eta kanpaiak. Elkarrizketa telefonoz egiten hasi bezain pronto entzun dira goizeko 10:30ekoak.

Amorante, tronpeta eta maskara lagun hartuta.

Kanpaiaren soinua zer da zuretzako? Zer duzu kanpaiekin?
Ez nago ziur, baina etxetik kanpaiak entzuten ditut. Betidanik oso presente izan ditut, ez da bakarrik tinbrikoki, baizik eta baita sinbolikoki ere. Denboraren kontzeptuak soinu bat izango balu, hori kanpaia litzateke. Bestalde, animaliei zintzarriak jartzen zaizkie desberdintzeko. Hori ere bada gure ekosistemaren soinu banda, eta maite dut ezkilak entzutea.

Kantu batzuk has litezke bortizki indar handiz eta baita modu bortitzean eta ezustean amaitu ere?
Bai, adibidez lehen kantua, Agurea, horrela hasi eta bukatzen da. Egiten ditut halakoak, eta maite dut okerreko hankarekin harrapatzen zaituen gisan bukatzea kantu bat adibidez.

Kantu bakar batek bil ditzake bere baitan oso giro eta genero desberdinak, eta zati oso markatuak izan…
Bai, dena narratiba kontua da; ez nago orain hertsiki pop kantu bat egiteko fasean. Herri musikari heltzen diot, baina zuzenekoetan edo diskoan modu desberdinean islatzen dut. Horrek eramaten nau moldaketak eta narratiba aldatzera disko bat egiteko orduan; abesti bat hasten da modu batean, bidaia baten modura alda liteke bide erdian, eta beste era batean bukatu. Ezustekoak hartzea gustatzen zait entzule modura, eta saiatzen naiz neu ere halakoak sortzen. Kantuak ez ditut pop logika batetik egin nahi.

Eta hiru zati izaten al dira normalean zure kasuan? Bat edo hiru zen aurreko diskoa, Harri herri Har oraingoan. Hor erritmika bat dago, eta kantuetan ere hiru zati…
Lehen aldia da halakorik aipatzen didatena, baina aintzat hartzen dut, izan liteke zerbait sinbolikoa. Zenbakiekin banaiz pixka bat obsesiboa, batez ere bost zenbakiarekin: ez zaizkit zenbaki pareak gustatzen. Eta erritmika bat dago, bai, hain zuzen ere.

Hiru zatitaz ari garelarik, Kale erdian lehen singlea datorkit burura: hasten da atabala eta dultzainekin, hau da, festa giroa kalean; gero botila bat eta poema azaltzen dira eta erritmika aldatzen doa, eta bukatzen da atmosfera elektroniko misteriotsu batekin…
Elgoibarko dultzaineroak dira piezari hasiera ematen diotenak: hemen herriko jaietan-eta oso figura indartsua da dultzaineroena. Bigarren zatiaren erantzuleak dira Los Sara Fontan: oso ondo elkar hartzen dugu, eta egin zidaten oso jantzi polita kantu honetarako. [Los Sara Fontan Kataluniako bikote instrumentala da, Sara Fontan biolin jotzaile eta musikari esperimentalak eta Edu Pou (Za!) perkusio jotzaile polirritmikoak osatua]. Gero koro batzuk sartu genituen, eta emaitza abesti motz baina intentso bat da.

Izenburan dago Gabriel Arestiren Harri eta herri eta dago Harri orri har eskujolasa ere.
Harriak gure herria sinbolizatzen du; harriak balio du sortzeko, baina astuna da era berean. Harri horretatik zizelkatzen dut kantua. Herri txiki batekoa naiz ni, eta oso desberdina da musika nola bizi den herrietan edo hirietan, eta zein mekanismoren bidez zabaltzen den batean zein bestean. Askotan ez naiz egoten nire herrian, baina denbora bat igarota, beti itzuli beharra daukat. Eta azken kontzeptua har hori da. Angloek erabiltzen dute earworn izeneko kontzeptua: belarriko harra edo horrelako zerbait. Abesti bat barrenean sartu eta atera ezin duzuenan, horixe da earworn. Niri askotan gertatu izan zait, baita nire kantuekin ere, sartu buruan eta egunetan edo asteetan ezin atera, baita hainbeste gustatzen ez zaizkidanekin ere.

Har hori ere izan liteke herriak har dezala berriro zuk handik hartua eta birsortua.
Bai, eta h-a kenduz gero arra azalzten da, eta ni arra naiz eta horrek min ematen du zenbaitetan.

Zure ibilbideari erreparatuta, irudi luke ibili zarela orain artean bidexketan jolasean eta xerka, eta orain argazkietan ageri den moduan, atera zarela maskara jarrita kalera, herrira, plazara, bildu duzun guztiarekin.
Musikari eta artista askori gertatu bezala, berrasmatze faseak igarotzen dira. Maskara jarri eta kentzearen jolas hori gustatzen zitzaidan: iruditeria pagano bat dago oinarrian, kasu honetan erlijio kristauari aurre egiten diona, eta ikonografia horretatik ni oso gertu sentitzen naiz, bai estetikoki eta baita kontzeptualki ere. Eremu horretan ibili nahi nuke. Hor sentitzen naiz erosoago, gaur egungo kronistaren paparean baino.

Herriko bandan aritzeak musika narratiba eta koordenada batzutara zaramatza eta uste dut disko honetan hori igertzen dela.

Badago europar tradizioko herri musiken oihartzuna, alegrantzia pagano hori; baina era berean, badago beste adar bat sofistikatuagoa, musika garaikidea, pianoa, atmosfera elektronikoa, jazzaren ahairea…
Gaur egun dena nahastuta doa, eta segun eta zein musika entzun edo maitatzen duzun, batetik eta bestetik ateratzen duzu. Tronpeta jotzaile bezala jo dut musika klasikoa, jo dut herri musika, oraindik ere herriko bandan aritzen naiz, inprobisazioa eta musika esperimentala ere maite dut… eta horren guztiaren emaitza da hau. Herriko bandan aritzeak musika narratiba eta koordenada batzutara zaramatza eta uste dut disko honetan hori igertzen dela.

Edonola ere, sumatzen da Amoranteren lengoaia destilazio puntu batera iritsi dela, gailurra ez bada oso gertukoa, eta lengoaia propioa sortu duela.
Hori entzuteak poz handia ematen du. Edonola ere, gailurra baino gehiago nahi nuke izatea bidearen beste puntu bat. Ez da konszientea non nagoen, baina bide bat egiten ari naiz. Ikusiko dugu etorkizunak zer esaten duen, baina lengoaia propioa garatzea ezinbestekoa da niretzat. Pop egituretatik ihes egitea hortik dator, eta benetan ez zaidala interesatzen irratiformula baten logiketara makurtzen den musika egitea. Zure motxilan pilatzen joan zaren hori ateratzen da eta sortzen dira horrelakotxe Frankenstein piezak…

Aitor Etxebarria-ren [musikari, ekoizle eta diskoetxeko arduradun] ekoizpena eta giro ambient hori inoiz baino presenteago?
Oso presente dago, elkarrekin lan egin dugulako. Urte eta pikoz aritu gara disko hau lantzen; aldian behin geratzen ginen kantuak ehuntzen joateko. Prozesua beti berdina izan da: nik zuzenekorako sortzen ditut kantuak; zuzenean probatzen ditut eta nire arazoak etorri ohi dira estudioan sartzen naizenean. Eta gero ez zait interesatzen diskoa zuzenera eramatea bere horretan dagoen bezala. Galdetzen didate, “nola sartuko duzu biolin hori zuzenean?”. Ez da axola zaidana; kantuek badute beraien muina, eta zuzenekoetan muinera joan ohi naiz. Nik uste kantu hauek onartzen dituztela jantzi desberdinak.

Odei Barrosorekin kantu bat, Ez dira, eta Amaia Mirandarekin beste bat, Arrels. Lehenak rap bortitza dakar, eta bigarrenak instrumental bat.
Odei oso pertsona interesgarria iruditzen zait, bai bertsolari bezala, bai rapero bezala, baina bereziki pertsona bezala, jatorra eta talendu handikoa. Berak idatzi zuen letra, zezen baten ikuspuntutik eta rap formatuan. Gure herriko jaietan zezenak pisu handia dauka: animalia baten sufrimendua jartzen dugu kalean gu dibertitzeko. Gizarte bezala asko daukagu ikasteko oraindik ere. Berez idatzitako dago berak rapea dezan, nahiz eta zuzenekoetan ez datorren nirekin. Nik rapeatuko dut ahal dudan modura. Kantu hau printzipioz ez zihoan diskoan, baina Odeik magia egiten du eta tematu nintzen diskorako grabatu behar genuela. Zentzu batean oso kantu estatubatuarra da, elkartzen direnean rapero bat, demagun Kanye West, eta beste artista bat, eta bi kantu txertatzen dituzte bakarrean, baina bakoitzak beretik abestuz. Lehen zatian dago Odeiren rapa edo drill gordinagoa, eta gero dator bigarren puska, zeinetan ageriago geratzen den Amoranteren estiloa dela. Amaiarena Mirandarena, aldiz, diskoa ixten duen kantua da: Arrels. Oso gitarra jotzaile fina iruditzen zait, bere abesteko modua bezalatsu, baina honetan instrumenatala sartu dugu. Ez genuen elkar ezagutzen, idatzi nion neure burua aurketuz, eta ezagutzen zuela nire jarduna esan zidan. Beraz, ondo elkar hartu dugu: estudioan saio bat egin genuen, bera gitarrarrekin, eta harmoniuma eta tronpeta sartuz nik.

Gonbidatuekin jarraituz: Hatxe, Xabier Zeberio, Harkaitz Cano…
Erreka izeneko kantuan Hatxek (Idoia Hernandez) jotzen du, eta Xabier Zeberiok egin dit harizko jantzi bat zoragarria. Magia egiten du moldaketekin eta horren erakusle zuzena da Erreka. Nik berez kantu hori pianoarekin konposatu dut, baina ez naiz pianista fina, oso gaizki jotzen dut, alegia, eta eskatu nion Hatxeri jo zezan, bera oso fina baita. Badirudi nire unibertsotik ateratzen den kantua dela, baina nik oso nire sentitzen dut.

Kantu erreka bat da, gainera, erreka baten gisara egiten du bide…
Hain zuzen ere; Harkaitz Canok idatzitako hitzak dira. Kontatzen du, besteren artean, mediku batek errezetatzen zuela errekari begiratzea malenkonia edo depresioa sendatzeko. Hori da abestiaren muina eta uste dut abesti erreka ederra geratu dela.

Interesatzen zaizkit aspaldiko testuak jantzi modernoekin, edo testu modernoak antzinako jantziekin. Kontraste horretan oso gustura mugitzen naiz

Hauek dituzu gonbidatuak edo featuring ft.-ak, oso bogako dago gisa horretara izendatzea. Diskoan hala azalduko dira; inoiz asmatu beharko zaie euskarazko ordainik…
Horrela azalduko dira bai, ft. Bezala, baina neuk ere kontraesan asko dauzkat horrekin. Angloek euren terminologia zabaldu dute eta logika horietatik ateratzea oso zaila egiten zait. Dela featuring edo ft., dela Long Play edo LP, horrelako hitz angloak edo akronimoak oso barneraturik dauzkagu, baina neuk ere uste dut noizbait asmatu beharko dugula moduren bat euskaraz hori azaltzeko; horrekin erabat ados nago.
Autotuneak, harrigarriro, oraindik errezeloa sortzen du euskal pop musikaren ingurumarian.
Bai, flipatu egiten dut horrekin. Hori da Bob Dylanen gitarraren distortsioarekin hainbat aztoratu zirenean bezala. Kosta egiten zait ulertzea. Autotunea beste tresna bat da, kitto. Niretzat autotunearen arrisku handiena da dena homogeneizatzea, talde guztiek soinu berbera izatea, eta nola autotunea algoritmo bat den, behartzen zaitu tonalidade antzekoetan mugitzera, eta rapetik datozen genero gehientsuenetan igartzen da hori, musika angloan eta geurean ere bai, errepikatzen ditugu rapetik eratorritako molde batzuk. Diskoan apenas erabili dut autotunea, zatitxoren batean, eta zuzenekoetan erabiltzen dut oraindik efektu elementu bezala.

Bilintxen Pobriaren suertia musikatu duzu. Jende xumeari musika, dantza eta kalea geratzen zaizkio…
Herri musikaren kajoi erraldoi horretan eroso nago, oso kajoi zabala delako eta ia edozer sartu dezakeedalako. Musika esperimentala asko egin zan dut, egiten dut, eta asko kontsumitu ere bai. Soinu bortitzen oso zalea naiz. Pobriaren suertia-ko bertsoak ez dira adituentzat Bilintxen hoberenetarikoak, baina niri oso baliagarriak eta estimagarriak zaizkit, batetik oso iruditeria antzinakoa izanik, era berean, gaur egun pairatzen ari garen egoera bati erantzuten diotelako. Egun jende asko eta asko ikusten duzu eskean kalean, eta nik neuk neure burua askotan topatzen dut euren aurretik besterik gabe pasatzen, ia existituko ez balira bezala. Eta gero gogoeta egiten dut: nola ikusiko gaituzte, nola begiratzen gaitzute beraiek gu? Kontraesan asko sortzen dizkit horrek, eta abesti horrek erantzun nahi dio horri oso modu sinplistan, panfletorik gabe, baina ez dakit lortzen dudan. Interesatzen zaizkit aspaldiko testuak jantzi modernoekin, edo testu modernoak antzinako jantziekin. Kontraste horretan oso gustura mugitzen naiz.

Gure pop musikaren, zentzurik zabalenean, belauanldi berriak ari dira berreskuratzen herri musikaren itzala, ez zerbait estanko bezala, baizik eta sorkuntzarako abiapuntu modura. Hala ikusten duzu?
Musika anglosaxoniarrak botere handiegia eduki du, baita herri musika egiterakoan ere: herri musika zentzu zabalean hartuta. Hizkuntzak berak ere asko baldintzatu du herri musikaren sorkuntza. Melodiak sortzerakoan, ziur nago, Euskal Herrian askok egin dutela inglesezko fonetikak baldintzatuta, nahiz eta gero euskaraz abestu. Eta horrek melodia konkretu batzuk sortzen ditu. Niretzat oso aberasgarria da ikustea jende ari dela lanean beste logika batzuetatik ere, eta gure musika  ‘tradizionaletik’ abiatuta, emaitzak ere aldatu egiten baitira.

Uste duzu, hortaz, belaunaldi berriak ari direla horretan?
Baliteke, baina ez dakit moda kontua ere ez oten den neurri batean. Herri musika ez da txalaparta edota alboka bat sartzea! Kontuz horrela pentsatzearekin, askotan folkorismoa egiten delako gehiago. Herri musika, herritik sorzten den musika da, nahiz eta betse kultura batetik eratorritakoa izan. Musikara iristeko kanalak birtualak egin diren heinean herri musika zer den ere aldatru egin da. Herri musika ez da folkorea, eta folklorea ez da folklorizazioa.