“Inon kabitu ezinda sentitu izan naiz askotan, ase ezinda”

Jokin Azpiazu Carballo (Ermua, Bizkaia, 1981) ikerlaria da eta genero ikasketen inguruan aritzen da bere eguneroko jardunean. Masculinidades y Feminismo liburua argitaratu zuen orain bi urte eta egun bere tesia idazten ari da. Dena dela, musikaren mundua ere bere-berea du eta PAM, Después de Nunca edo Occhi di Farfalla bezalako taldeetan aritu izan da, nahiz eta honakoa duen bere bakarkako lehen lana. Zerua urez izena jarri dio diskoari, atzekoz aurrera ere irakur genezakeen izenburua, eta OLOR ezizenarekin sinatu ditu kantuok. Muin elektronikoa duten abestiak dira eta poroetatik herdoila zein dirdira dariela dio. Izerdi horren jatorria ezagutu nahian elkartu gara berarekin, lurrin kontraesankorrak erakarrita.

“Oso biszerala naiz zuzenean, zutik baino denbora gehiago egoten naiz lurrean…”

Nola sortu zen OLOR? Berez proiektua 2017. urtean sortu zela diozun arren, noiztik existitzen da zeure buruan halako proiektu bat sortzeko grina?
Oso atzera jotzen badut, agian nire lehenengo proiektu musikala dela esan nezake. OLORen egiten dudana oso lotuta dago nik musika aurkitzeko izan nuen moduarekin. Instrumentu batekin egin nuen lehen gauza gitarra batekin, destorniladore batekin eta anplifikadore baten bidez izan zen. 14 urterekin punk talde bat osatu genuen, baina lehenago jada nire lehen harremana musikarekin izana nuen esperimentazioaren bitartez. Niretzat hor dago, gutxi gorabehera, abiapuntua. Gerora nire eskuetara iritsiko ziren lehen sintetizadore eta sekuentziadoreak, lagunek erdi kasualitatez oparitutakoak. 2005ean oraingo hau baino askoz esperimentalagoa den disko bat ere grabatu nuen, 10 kopia daude hortik zehar. Beti mantendu izan dut elektronikaren eta esperimentazioaren ate hori irekita eta, denboraldi luze batean taldeetan aritu ondoren, bakarkako zerbait egiteko gogoa ere banuen.

Eta zer moduz sentitu zara bakarkako lanean? 
Jo izan dudan taldeen kontzertu batean ikusten nindutenean, ingurukoek askotan esaten zidaten nire zerbait egin beharra nuela. Nabari zela talde horietan bazegoela nire zati bat, baina barnean dudana ez nuela guztiz ateratzen, nolabait esateko. Nik beti izan dut elektronika eta zaratarekiko zaletasuna baina taldeak gehiago egon dira rockera bideratuak. Maila interpertsonalean ere, bakarka lan egiteak gauzak eman eta kentzen dizkizu, logistika errazten du adibidez, baina batzuetan taldean lan egiteko beharra ere sentitzen dut. Proiektua berez bakarkakoa eta lagundu nautenekin “diktatoriala” izan da, nirekin kolaboratu dutenek, Ander Barriusok eta Maialen Belaustegik, argi izan baitute proiektua nirea dela. Are gehiago, baldintza horrekin parte hartu dute, gustura daude nik zuzendari lanak hartzearekin, edo hori diote behintzat. Lagun zaharrak dira gainera, konfiantza osoa dugu.

Argi zenuen zure bakarkako lehen lanak duen soinua izango zuela? Atera den bezalakoa irudikatzen zenuen?
Kantu batzuk buruan argi nituen, baina beste batzuk ez. Proiektu honek punkarekin lotzen dudan zerbait izan du lehen minututik, sortzen joan naizen guztia zuzenean erakutsi dudala, alegia. Kontzertu bakoitzean abesti berri bat aurkeztu dut eta abestiak emanaldiz-emanaldi joan naiz garatzen. Halere, abestiak ixten ere joan dira, orain abestiak hasi eta bukatu leku berdinean egiten hasi baitira. Horrek arduratu ere egiten nau. Mania txiki bat ere izan dut, izan ere, elektronikan talde ezberdin askok antzerako soinua izaten dute, besterik gabe, gailu berberak erabiltzen dituztelako. Horregatik nik gehienbat sanplerrekin lan egiten dut, soinuak nik bilatu eta sortuko nituela hasieratik izan dut argi. Beraz, ez, ez nuen batere argi nora eramango ninduen proiektuak eta oraindik ere hala izaten jarraitzen du. Hiru abesti berri ditut, batek trapera jo du, besteak techno-popera eta azkena death metal abesti bat da! Inprobisazioari lekua egiteko asmoa daukat dena dela, kolaborazioekin, zaratarekin…

Bi ibaiertzetan batera egon nahia adierazten du Rikardo Arregi Diaz de Herediaren letrak “Aldi berean” izeneko kantuan eta promozio testuan ideia beretik jo duzu. Zuk zeuk ere hala sentitzen zarela diozu, oin bat synth-popean eta bestea industrialean ditu zure musikak, Akauzazte eta Anita Parker gomendatzen dituzu BADOKerako egindako zerrendan…Bi ertzetan egoteko gogoaren ala inon erabat gustura ez sentitzearen ondorio da hori?
Nire bizitzaren historia da hori apur bat, eta uste dut bigarrenetik duela gehiago. Asko gustatuko litzaidake hemen eta han gustura egoten dakien pertsona bat izatea, halako jendea egon badago. Horretatik ere badaukat, baina nagoen lekuan nagoela, hori ez dela nire lekua sentitzen dut gehiago. Nire kalterako izan daiteke, baina baita alderako ere. Punk eszenaren bueltan bizi izan naiz nire bizitzako zatirik handienean eta oso gustura izan naiz bertan, baina gauza batzuk faltan botatzen nituen eta beste batzuk soberan aurkitu, dela eredu heterosexuala edo soinu homogeneotasuna. Synth-poparen, EBMaren eta musika industrialaren munduak ere gauza asko eman dizkit, beste genero eredu eta errepresentazio batzuk adibidez, baina ez da agian hain eszena politikoki konprometitua. Inon kabitu ezinda sentitu izan naiz askotan, ase ezinda. Zerbaitek kale egiten duela dirudien une horretan gertatzen dira gauza interesgarrienak askotan, dena dela. Oreka-desoreka horiek espreski bilatzen ditut musika egiterakoan, horretarako beharra sentitu ohi dut.

“Kanon heterosexualaren kontua da bereziki gainditu beharrekoa euskal musikan. Ez dago erreferentziarik, Yogurinha Borova kenduta”

Erdibideko zoru bat du eraikitzeko Euskal Herriko musika eszenak?
Erdibidea hitzak zentzu asko izan ditzake. Bien artean egon zaitezke, edo tartean, traban. Ez zara nahikoa elektronikoa batzuentzat, ez nahikoa zaratatsua besteentzat. Politikan gerta litekeen gauza berbera, ez zara nahikoa abertzalea edo ezkertiarra edo espainola… Euskal Herrian erdiko zoru hori izatea baino, disfrutatzea eta den bezalakoa onartzea falta zaigu agian. Lehen atera delako aipatuko dut, baina Anita Parker adibidez, oso oinarri elektroniko sendoa duen taldea iruditzen zait baina ia inork ez du horrela bizi. Elektronika zaleentzat komertzialegia edo txoznazaleegia izango da eta txoznazaleentzat arraroegia… Erdibideko talde bat da eta horretaz ere gozatu behar dugu. Kanonaren ikuspegitik gauza asko ditugula hausteko uste dut, bereziki kanon heterosexualaren kontua da euskal musikan gainditu beharrekoa. Ez dago erreferentziarik, Yogurinha Borova kenduta; estatu mailan La Ira edo Tribade bezalako erreferente lesbiko oso potenteak daude, baina hemen oso motel gabiltza, salbuespenak salbuespen. Ez naiz ari esaten soilik lesbiana edo maritxu gehiago egon behar garenik ez dakit non, kanona ikuspegi horretatik ere kuestionatu beharra dagoela baizik.

“Euskal Herrian ez dugu berezko LGBT kulturarik garatu”, zenioen Entzun! aldizkariak argitaratutako Aho Bete Doinu #3 liburuan. Garatu duguna inpostatua eta onbera izan da, agian?
Euskal Herrian ezkerrak eta abertzaletasunak interesatzen ez zaizkion gaiak baztertzeko aitzakia ona izan du beti, zerbait gustatzen ez zaigunean, kanpotik datorrela diogu. Korrikako bideokliparena eskandalagarria izan da zentzu horretan. Gaitzesteko argumentu nagusia gure kulturaren nolabaiteko McDonaldizazioaren parte dela esatea… Alderdi abertzaleen kanpainak ikustea besterik ez dago, horiek ez badira kanpaina yankiak, esango didazu zer diren. Horrelakoak oso barneratuak ditugu hainbat girotan. LGBT kulturarekin adiskidetu nintzenean zera esan nuen, euskal kulturak heterosexuala izateagatik baztertzen nauen maila berean baztertzen nauela LGBT kulturak euskalduna izateagatik. Pentsatu nuen zein kontraesan lehenetsi erabakitzeari uko egingo niola. Elkarrizketa hartan hori nioenean, esan nahi nuen euskal musikari dagokionean gauza batzuk azkarregi baztertu ditugula kanpotik omen zetozelako eta horrek musikari horiek ezkerreko munduarekin edo mundu abertzalearekin zereginik ez zutela pentsaraztera eraman dituela. Esango nuke benetako LGBT kultura batek molestatu egin behar duela bai kanpora bai bere komunitate propioari begira, eta hasieran oso garbi neukan OLOR proiektuak hortik jo behar zuela eta letra guztiek horrekin lotura izango zutela.

Horri dagokionez, hitzekin abila zara eta baduzu zer esana, baina ez duzu abesti hauetarako letrarik idatzi. Argi dago, dena den, letrak ez daudela ausaz aukeratuta. Garbi zeneukan ez zenuela abesti hauetarako ezer idatziko?
Bai, garbi neukan. Orain ez, bi letra egin baititut azken asteotan. Liburu bat idaztearen tortura gustagarri horretatik netorren eta, gainera, oso konfiantza gutxi dut neure buruarengan letrak egiterako orduan. Beldurtu egiten naiz distantzia txikian hitz gutxi daudenean jokoan. Era berean, liburua idaztetik nentorrelako hain zuzen, asko ari nintzen irakurtzen, poesia eta literatura batez ere. Beraz, pentsatu nuen beste batzuek gauzak hain ondo espresatzen dituztenez, ez zuela merezi bazterrak nahasten hastea. Orain, aldiz, neure burua bai bultzatu nahi dudala letrak idaztera edo, behintzat, horri muzin ez egitera.

Zerk iradokitzen dizu hainbeste Martxel Mariskalek “Homo Homini Lupus” kantuari egin zion letratik? Masculinidades y Feminismo liburuko kapitulu bati hasiera emateko erabili zenuen eta berriz agertzen da diskoan.
Beti Mugan barruraino heltzen zait, segur aski, kontu biografiko batengatik. Ermuako festetan ikusi nituen aspaldi eta maitemindu egin ninduten. Martxel Mariskalek letra oso onak idazten zituela iruditzen zait, letra ezberdinak baitziren. Beti Muganena da, adibidez, euskal gatazkari buruzko letrarik ausartenetako bat, “hemen ere ikasi dugu inoiz ikasi behar ez dena” hura. Oso gauza bereziak zituzten. Aipatzen duzun kantuak “denak gara errudunak errua ez bada inorena” esaldia dauka, asko gustatzen zaidana. Norbaitek beste inor konkretu eta zehatz bati zerbaiten errua leporatzen dionean, beti du atzean besteen errua zuritzeko nahia. Horrek ez du esan nahi egoera konkretuetan zenbaitek ardura zehatzak ez dituztenik, baina niri oso susmagarria egiten zait zerbaiten errugabea garela uste dugunean. Eta uste dut oso ariketa desastrosoak egiten ari garela horrekin azken urteetan, dela feminismoan, euskal gatazkarekin edota injustizia ekonomikoarekin… Agian erruaren ordez arduraz hitz egin beharko genuke baina uste dut horren gainean gogoeta egin beharra dugula. Horrez gain, abestiak konposatzerakoan buruz dakizkidan gauzak probatzen ditut eta hau letra horietako bat da. Hortik etorri zen.

“Posmoderno” kantua Julio Kagetarena zen, zure jaioterri Ermuako taldearena. Ondoren etorriko zen PAM, gitarrista gisa izan zaituen taldea. Kafea Aleak liburuan zenioen Julio Kagetarekin erabaki zenuela “musikari leku pribilegiatua” emango zeniola. Zein eragin izan du Ermuak zugan, ikuspegi musikaletik?
Gertu bizi dituzun gauzek askoz gehiago eragiten dizute nahiz eta inperfektuak izan. Batzuetan irakurtzen dut bere eragin nagusiak Beatles izan zirela dioen jendea… nireak ez. Nireak nire alboan gauzak egiten ikusi nituen pertsona horiek izan ziren. Eta horietako batzuk ziren Julio Kageta. Rocka euskaraz egiten zuten eta alboan zeuden, horrek eragin handiagoa izan zuen, nik zer dakit, Metallica entzuteak baino. Nigan eragin handia izan zuen, adibidez, Carlos Balseiroren Kubanakhan proiektuak. Minidisc batean grabatutako baseak zituen, boxeolariz janzten zen eta orruka aritzen zen eszenatoki gainean. Nik neuk ere hortik jo nezakeela ikusi nuen eta gainera bera izan zen nire lehen sintetizadorea oparitu zidana. Norberarentzat beti da berezia bere herria eta minorien politika oso interesgarri bat duen herri bat da Ermua. Nik 14 urterekin death metala edo hardcorea jorratzen zuten taldeen kontzertu pila bat ikusi nituen bertan eta 15 urterekin ni neu ere dinamika horietan sartu nintzen kontzertuak antolatzen eta bestelako kontuetan.

Gerora etorriko zen Occhi Di Farfalla taldea. Zertan da taldearen egoera egun?
Disko berria prest dugu eta udarako egotea espero dugu. Oldseed kantari kanadiarrak egin ditu produkzio lanak. Uztailean Europan zehar egingo dugu bira txiki bat, oso ondo pasatzen baitugu horrelakoetan, eta uda ostean hasiko gara hemen aurkezten. Aurreko diskoa baino zuzenagoa izango da.

Letretara itzuliz, “Eusteagatik ehizatuak” kantuko letrak Anne Clarki hartu dizkiozu eta honakoa diote: “elkarri gizon irakasten / kalean oka egitearen eginez / orain badakit zer egin / nire gizona osoa izan dadin (…) Gaua ehiztarientzat da / eta ehizatuak zu eta ni gara / identitate arrastoren bat izateagatik ehizatuak”. Hemen iradokitzen da gizon izaten ikasi egiten dela eta, gainera, identitate arrasto bat dutenei kontrajarriz —kasu honetan maritxuak— egiten dela hori. Zein paper jokatzen du musikak, zure ustez, gizon bilakatze horretan?
Lehenik eta behin, esan beharra daukat Anne Clark asko miresten dudala. Jatorrizko abestia bere garai technoetakoa da eta letra ere oso gordina da. Musikak gizon izaten irakasten digu, bai, nabarmen. Musikak gizontasun eredu batzuk barneratzen laguntzen digu eta, era berean, musikan gizon ala emakume gisa egoten ikasten dugu. Nik inguruan ditudan musikari emakume askoren maila gizonezkoena baino altuagoa da, baina eszenatoki gainera igotzeko dituzten beldurrak ere handiagoak izaten dira. Punkak hori pixka bat apurtu zuen eta gizonok oso gustura hartu genuen musika jotzen jakin behar ez izatea; emakumeek, aldiz, oso barneratuta izaten dute zaratarik eta akatsik ez egiteko jarrera. Askoz ere zailagoa izan da beraietako askorentzat. Ni natorren eszenan maskulinitate eredu oso matxorro bat egon da, autosufizientzian oinarritua. Eta musikak irakasten digu erreferentzialtasun espazioak direlako. Horrez gain, esango nuke musika estilo askotan badagoela ortodoxia musikal bat eta emakumeek parte hartzen dutenean estetikan nabari dela, soinuan. The Slits taldekoak berritzaileak izan ziren, besteak beste, emakumeak zirelako eta beraien estetikak ez zuelako, ondorioz, kanonari hain lotuta egon beharrik. Berdin, adibidez, The Ex taldeko bateria jotzailearekin. Eztabaidagarria da eta ez nago honetaz guztiz ziur, baina nik uste dut kanon heterosexual maskulino zuri horretatik irteten denak zerbait berezia eskaintzen diola musikari.

“Musikak gizon izaten irakasten digu, nabarmen. Musikak gizontasun eredu batzuk barneratzen laguntzen digu eta, era berean, musikan gizon ala emakume gisa egoten ikasten dugu”

Zu honetaz guztiaz horren konsziente izanik, taularatzen zarenean hori problematizatu egingo duzu. Nola ari zara bizitzen hori zure azalean?
Oso kuriosoa da. Eszenatoki gainean nahiko nukeena baino askoz gizonagoa naiz eta konturatzen naiz pertzepzioa zenbateraino dagoen baldintzatuta ikuslearen begiradagatik. Nire bikoteak esaten dit oso matxorroa naizela oraindik taula gainean, baina aurrekoan lagun batek esan zidan inoiz ez duela ikusi musikaririk horren forma marikan mugitzen. Nik problematizatzen dut puntu bateraino. Gauzak gehiegi ez kontrolatzearen puntu horretara hurbiltzen saiatzen naiz, askatasun leiho hori irekitzen. Halere, askatasun espazio hori ere mugatzen dut nire gorputzarekin toki tipiko batzuetara ez jotzeko. Etengabe jartzen dut zalantzan hori. Erreferente berriak bilatzen ere saiatzen naiz. Anhoni edo Marc Almond dira nire erreferenteetako batzuk, haiena inoiz lortuko ez dudan jarrera bat den arren. Eszenatokian egoteko forma horrek erakartzen nau, edo Grace Jonesenak. Jarrerari dagokionez, sanpler bat erabiltzen ikasi nuen bezala ikasi dezaket nire gorputza erabiltzen transmititu nahi dudana transmititzeko. Batzuetan uste dugu gorputz espresioa oso barrutik datorkigun gauza bat dela, hau da, heavy guztiek hanka monitore gainean eta gitarra hankartean jartzen dutenean, berez, horrela ateratzen zaiela. Ez dut uste hori baieztatu dezakegunik. Dena dela, ez da kontua esperimentatzeagatik esperimentatzea ere, horrek barrutik bizitzea eskatu behar baitizu eta hori errespetutik egin beharrekoa da. Esperimentatze horrek beste maskulinitate edo feminitate batzuk habitatzera eraman behar zaitu eta hori prozesu motela eta sakona izan behar da. Oso aske sentitzen naiz, ez naizelako paper bat antzezten ari, barrutik sentitzen ari naizen prozesu bat da, hausnarketa pausatua eskatzen didana.

Eta uste duzu ezerosotasunik sortzen duela horrek entzulearengan?
Gehienetan ez, ezerosotasuna niri sortzen dit. Normalean izaten dudan publikoa ez da erraz ikaratzekoa. Egia da oso biszerala naizela zuzenean, zutik baino denbora gehiago egoten naiz lurrean… baina ez dut erreakzio txungorik jasan. Ezerosotasuna etorri zait jendeak mobilarekin grabatzeko duen ohituratik gehiago. Oso arraro sentitzen naiz eta asko molestatzen dit. Normaltasunetik urruntzen naizenean kamerak pizten direla konturatu naiz, horraino besterik ez da iritsi kontua edonola ere.

Emakume erreferenteak sortzea ezinbestekoa den modu berean da beharrezkoa bestelako eredu maskulinoak ikustea oholtza gainean?
Bai, dudarik gabe. Badaude, gainera. Nire taula gainean aritzeko moduak ez lirateke diren modukoak izango Deabruak Teilatuetan taldeko abeslariagatik ez balitz. Uste dut oso ausarta izan zela. Niretzako interesgarriagoa da bere postura gizon sentsiblearen kanon baten barruan koka genezakeen beste abeslari batzuena baino, errespetu osoz diot. Sentsibilitatea adierazteko modu ezberdinak esploratu behar ditugu. Itziar Markiegi saltoka eta beldurra ematen ikustea, adibidez, oso interesgarria egiten zait. Edo RIPeko Mahomaren edo Gaitzekoen amorrua adierazteko modu estatiko hori ere oso pertsonala iruditzen zitzaidan, adibidez.

Zuzenean, ahal duzunean, Maialen Belaustegi Lapeyra AKA Dodomaren zuzeneko irudiak proiektatzen dituzu. Landu nahi duzuen kontzeptuak garatzen dituzue ala askatasun osoz aritzen da?
Kontzeptu baten bueltan aritzen gara. Abestiak aurkezten dizkiot eta nire sentsazio bisualak planteatzen dizkiot. Abiapuntu gisa kantuei zein kolore dagokien eztabaidatzen dugu, adibidez, eta hortik eraikitzen du berak. Normalean bigarren proposamenerako ados egoten gara. Orain biok elkarrekin gauzak sortu eta bilatzeko gogoa era badaukagu, gauzak grabatu, filmetako zatiak hautatu… Askotan berez konektatzen dugu baina gehienetan lanketa bat dago atzean eta lanketa hori aurrerantzean gehiagora joatea nahiko genuke.