“Ez diot inoiz kantuak egiteari utzi”

Elkarrizketa: Alfonso Guilló

Urriaren 16a. Elgoibarko Aita Agirre Kultur aretoan daukagu zita Alfonso Guilló (Elgoibar, Gipuzkoa, 1953) baxu jole eta abeslariarekin. Lau egun bakarrik falta dira bere azken proiektuaren zuzeneko aurkezpenerako. Diskoa (Burua makurtu gabe) ere berri-berria da, eta hainbat berezitasun dauzka: zortzi musikarik osatzen dute bai diskoa zein zuzeneko banda. Alfonso beraz aparte, Zestoako Leok’k taldean kide dituen Luis Llavori (gitarra), Jesus Aramberri (Hammonda, piano elektrikoa) eta David Gorospe (bateria) dauzka alboan. Gainera, Txeles Albizu (perkusio latinoa) zarauztarra ere alboan du, baita emakumezko hiru ahotseko korua ere: Silvia Hernández, Eider Varela eta Ane Ugalde. Lantzen duten estiloa ezohikoa da: rhythm & bluesa, latinoa, bolero eta funky pintzeladak, rocka, gospel koruak…

Oraindik ez genekien, baina urriaren 20ko aurkezpenean aretoa txiki geratuko zen: eserleku guztiak hartuta, jendea zutik eta beste hainbat kanpoan geratu ziren. Grabagailua martxan jarri dugu Alfonsori diskoa eta zuzenekoei buruz ahal dugun informazio gehien ateratzeko. Bereak dira kantuak eta hitzak, berea da proiektua, baina inguruan dauzkan musikariek asko eman diote. Errepasu txiki bat egiteko, Alfonso Expresión Sonorako partaide izan zen (1969-1971), gero Koska talde progresibokoa (1974-1985), 1989an Trenbide sortu zuen, gero Aterri (2008-2020), baita A2an, Alfon eta Gabi eta, 2018an, Leok’k taldean sartu zen: azken hau beste talde historiko bat dugu, 1968an hasi baitziren rocka euskaraz egiten. Talde horretan jarraitzen duen arren, Alkimistak da bere proiekturik pertsonalena eta hori sortzen ibili da azken garaietan.

 

Noiz hasi zinen musika eta erritmo latinoak maitatzen?

Esango nuke 1996an hasi nintzela Kubako musika entzuten: Los Van Van Matxitxaren bidez (Angel Azkarraga, hainbat euskal talderen manager mitikoa, gaur egun Kuban bizi dena) ezagutu nuen. Baita hango beste artista batzuek ere.

Matxitxa jada Kuban bizi zen. Han bizi da oraindik.

Bai, aspaldian ez daukat haren berririk. Nire familiakoek Matxitxaren bidez bidaltzen zidaten hango sustrai musika. Kaseteak entzun eta entzunez, poliki poliki zaletu egin nintzen eta musika hura asko gustatzen hasi zitzaidan. Baxu jolea izanda, erritmo puntuak izugarri gustatzen zaizkit. Zer edo zer egiteko gogoa etorri zitzaidan eta Aterri taldea sortu nuen. Eibarko perkusionista batekin (Iñaki Lores) elkartu nintzen eta gero beste gitarra jolebatekin (Txema Poyales) eta teklista batekin (Isabel Laspiur), eta laurok hasi ginen. Gero Garikoitz Araolaza sartu zen gitarran, eta ondoren Gabi Agirregomezkorta (Expresión Sonora, Koska, Basque Country, A2an, Alfon eta Gabi). Hori zen Aterri.

Lehenago, 1989an, Trenbide taldea sortu zenuen.

Trenbide Koskaren jarraipen bat bezala har genezake. Baina grabaziorik ez dago, zoritxarrez, ofizialik ez bederen. Nik badauzkat etxean gauza batzuk gordeta, kontzertu bat edo beste. Kantu propioak ere bai. Nik ez diot inoiz kantak egiteari utzi.

Aurtengo bigarren lana duzu hau, ze otsailean Bandcamp-en atera zenuen beste bat. Garai batean dokumentalentzako musika egiten zenuen, ezta?

Badago nire alderdi bat, instropektiboa edo etxean egiten dudana, sintetizadoreen munduan mugitzen naizenean. Dokumental batzuk egiten zituzten lagun batzuk neuzkan, eta musikak egin nizkien. Gero CD bat atera nuen.

Hor ordu betetik gorako musika dago.

Ez dago filtrotik edo aukeraketarik: hor dena dago.

Zu ere etorriko al zara? kantuaren iluntasun eta psikodeliak Koskaren lehenengo diskoko atmosfera batzuk gogora ekar ditzake. Adibidez, disko berdineko Beldurrezko gau batean edo Ogia eska kantuak ezin genezake ahantzi.

Horiek 18 urterekin egin nituen Orioko kanpinean [Gipuzkoa]. Gitarra eraman nuen eta han bi kantu horien ernamuinak sortu ziren: Ogia eska eta Beldurrezko gau batean. Honek oihartzun handia ematen zigun kontzertuetan. Baina uste dut hori dena pasatuta dagoela.

Disko berri honetan, zureak dira hitzak eta musika; zure propiektua da. Baina musikarien ekarpena handia da.

Bai, guztiz. Argi nuen nire proiektua zela: nik egingo nituen abestiak eta nik hartuko nuen konpromisoa, azken hitza nik edukiko nuen. Baina, taldeetan zer pasatzen da? Batak esaten duela hau, besteak beste hau… irizpide garbi bat beharrezkoa da.

Eta hori zuk jartzen duzu.

Hori da. Izugarri lagundu didate, ordea. Nik aurkezten nituen letrak eta akordeak. Kantua, melodia prestatzen nuen, nik ideiak ematen nizkien haiek zer-nolako konponketak egin behar ziztuzen jakin zezaten.

Perkusio mordoa sartu duzue.

Bai, zuzenean kantu guzietan entzungo duzu. Eta gero emakumeen koroekin, adibidez nik jartzen nituen harmonia batzuk eta Silviak haiek hartzen zituen edo beste batzuk proposatzen zizkidan. Musikariek izan dute bakoitzak bere partea, bere jokoa. Eta beraz abestiak ez dira zeharo nireak, denonak ere badira.

Adibidez, Jesus Aramberriri bizpahiru kantutan hammond soloak egiten uzten diozu.

Bai. Burua makurtu gabe-rekin hasi ginen, eta Jesusi esan nion: “Hemen dituzu hamabi konpas hauek. Har itzazu eta hor solo bat sar ezazu”. Baina, hau oso inportantea da, denek zekiten zertaz zen abestia, gaia zein zen. Eta Burua makurtu gabe da kantu bat non pertsonaia, emakume bat, bere maitearekin bizitzen hasten den baina kantak dioen bezala “udak kiskali orduko hasi ziren ekaitzak. Liskarrak, gora beherak, irainak, mespretxuak, sargori hezea eta astuna, bihotza arnas estuka. Egun batez handik joan zen nortara edo hartara, burua makurtu gabe ezin zen bizi hala”. Eta orduan lehertu egiten da: “Burua makurtu gabe tinko aurrera begira”, eta orduan sartzen da.

“Eta gero emakumeen koroekin, adibidez nik jartzen nituen harmonia batzuk eta Silviak haiek hartzen zituen edo beste batzuk proposatzen zizkidan. Musikariek izan dute bakoitzak bere partea, bere jokoa. Eta beraz abestiak ez dira zeharo nireak, denonak ere badira”

Hammonda, eta gero rap kutsu bat.

Klaro, eta ahotsak, latino estilora, goian. Lehen rocka ere horrelakoa zen, hasierako rocka. Koroak, koroak… eta besteak erantzuten zuen. Motzagoa zen, baina orduan berak egin behar du zubi hori, ze bateria eta perkusioa hor daude, zaldi bat bezala, baina organoak hor haserrea nolabait irudikatu behar du. Eta orduan hasten dira koroak, hiru emakumeen ahotsak…

Lehertu egiten da.

Gozada bat, eta gero gitarraren riffa baxuarekin batera markatzen doa errueda bat.

Alderantziz-en ere hammond soloa dago. Eta Ur gaineko bitsetan-en ere teklatua dago.

Hori kontzertu bukaera samarrean egiten dugu.

Hori eta Gesala eta argitasuna lehenago. Kontzertua eta diskoa amaitzeko modu oso ona, goi-goian amaitzen da.

Nik intuizioz egin ditut gauza horiek.

Diskoaren planteamendua inteligentea da. Funky estiloan hasten da Nire esku-rekin.

Bai. Haserrea adierazten du kantu horrek.

Perkusioak, koroak…

Kantu hori nire musikariek aukeratu zuten kazetariei, komunikabideei eta jendeari aurkezteko.

Lehen Amorante ikusi dugu kanpoan eta komentatzen egon gara, ia inork ez duela egiten musika hau Euskal Herrian. Rhythm & bluesa ere egiten duzue.

Hori da, Nire esku-k badauka r & b-a. Niretzat iguala da: funkya edo Rhythm & bluesa. Nik ez dakit non dagoen marra. Funkya guretzat da rhythm & blues baino erritmikoagoa, adibidez James Brown. Baina James Brownek rhythm & bluesa ere egiten zuen.

Muga horretan sentitzen zara? Antzeko kontzeptuetan?

Bai, nik esango nuke iturri anitzetatik edaten duen proiektua dela.

Rhythm & bluesa Expresión Sonoraren garaietatik datorkizu. Koskan, aldiz, rocka eta rock progresiboa lantzen zenuten.

Bai, Animals-en eragin handia genuen Expresión Sonoraren garaietan.

Latinoari buruz, Aterriren garaian hasi zinen estilo hori lantzen…

Bai, hor eragin latinoa dago, oso fuertea gainera.

Hori zure kanta berrietan sartu duzu eta horri lehenagotik zeneukan jakinduria gehitu diozu.

Bai. Egiten duzunean, ez duzu jakiten zergatik egin duzun. Ez da gauza arrazional bat, gero esplikatzen duzu zer pasatu den. Ekonomilariek egiten duten bezala. Pasa denean hasten dira esplikazioetan, baina sortzen denean hau ez da gauza kalkulatua, postre bat edo plater bat egiten denean bezala. Botako diogu letxuga pixkat… e.a. Ez da horrela. Eta lehenengo abestiak egiten dituzunetik azkenengo abestiak egiten dituzunera, egiteko modua ere aldatzen doa, baita jotzeko modua ere. Eboluzio bat da, gure bizitza osoa eboluzio bat den bezala.

Hamar kantu daude hemen. Noiz hasi zinen abestiak konposatzen? Noiztik dago egitasmo hau talde bezala, eta noiztik proiektu bezala?

Aterri amaituzenean, nik erabaki nuen egin behar nuela nire taldea, nire proiektua, eta horri begiratu behar niola. Hori ezerezera joan daiteke, amildegi batera non ez duzun ezer egiten, ez daukazun energiarik. Baina justu Leok’k-n nengoen, 2018an.

Hori izan daiteke pixka bat inflexio puntua, Leok’k-n sartu zinenekoa?

Gauza batzuetarako bai, zeren eta nik, jende hau hor inguruan egon ez balitz, ez nuke aurrera jotzeko sostengurik edukiko.

Haietako hiru zurekin daude.

Bai, Jesusekin hasi nintzen. Jesusi esan nion, eta gero Luis eta Davidi. Nik perkusionista bat nahi nuenez, azken honek propoposatu zidan Zarauzko Txelesekin kontaktua egitea. Koroak ere nahi nituen, eta gospeleko koru batean pentsatzen duzu, baina ze arraio, Euskal Herrian bizi gara, ez Amerikako Estatu Batuetan. Hemen ez dago elizetan kantatzen duten esklabuen ondorengorik.

Eta gospela horrela sentitzen dutenik.

Baina badaude kantari onak, musika hori gustatzen zaienak. Silviarekin kontaktua egin nuen. Bere aitak erakutsi zigun gitarra jotzen, Matías Hernándezek.

Bizi da?

Bai, igandeko kontzertura etorriko da. Eta Silviak berak esan zidan beste kantariak topatuko zituela.

Eider Varela eta Ane Ugalde.

Bai, berarekin ibilitakoak ziren, haien irakaslea izango zela pentsatzen dut.

Zuk hiru ahots nahi zenituen, ezta?

Bai. Birekin ere egin ahal izango zen agian.

Hirurekin hobeto. Ni imaginatzen ari naiz kontzertua nola izango den… zortzi egongo zarete oholtzan.

Bai, leku oso gutxi edukiko dugu.

Zu 2016an jubilatu zinen.

Bai, hori beste inflexio puntu bat izan zen.

Justu urte horretan Koskaren berrargitalpena egin zuten.

Aterrirekin ekitaldi batzuk ere egin genituen urte hartan.

Jubilazioarekin denbora gehiago daukazu, aukerak zabaltzen zaizkizu. 2018rako Leok’k taldean zaude.

Leok’k-rekin lotura izan zen 2016an Zumaiara Aterrirekin jotzera joan ginenean. Luis Llavoriri esan nion ea argazki batzuk aterako zizkigun. Ni bere laguna naiz 18 bat urte nituenetik, Expresión Sonoraren sasoitik. Biok musika zaleak gara, baina bera argazkilaria ere bada, eta Zumaiako kontzertuan argazki batzuk ateratzeko eskatu nion. Handik pixka batera, 2018an, galdetu zidan ea Leok’k-ren 50.urteurreneko diskoan parte hartuko nuen. Eta horrela sartu nintzen. Leok’k-n batez ere baxua jotzen dut nahiz eta, hala eskatzen didatelako, zer edo zer kantatzen dudan.

Alguillo & Alkimistak zuzenean, Elgoibarren, 2024ko urrian.

Gogoratzen dut nola traste gabeko baxu horrekin jotzen zenuen.

Bai, Ibanez batekin. Gero, kantatu eta bitartean jotzeko nahiago nuen trasteduna.

Leok’k-n ere gero trastedunaz ikusi zaitut.

Baina ez da Leok’k-engatik, proiektu honen eraginez izan da. Eta Leok’k-ren ere kalitate altuagoko baxu bat edukitzeagatik.

Trasteekin?

Markagatik zen batez ere. Fender Precision bat. Oso baxu segurua da eta erreferente bat da. Hori soinua estandarragoa izan zedin hartu nuen. A2an taldean gitarra bakarrik jotzen nuen. Proiektu honen ideia orain dela hiru urte eduki nuen. Pentsatzen dut Aterri 2020an amaituko zela, eta 2020 amaiera eta 2021 hasiera horren tartean pentsatuko nuen “nik neuk egin behar dut ezer egitekotan” eta gero musikari hauekin gauzatzen hasi zen.

Pentsatzen dut lehenengo konposatzen hasi zinela zure etxean edo estudioan.

Gauza batzuk konposatu ditut beranduago, taldearekin hasi ondoren. Gesala eta argitasuna Aterri-rekin jotzen nuen. Kilometroak 1996ko (Elgoibarren ospatu zena) diskoan dago, Alfonso Guilló izenarekin.

Lehenengo Jesusi esan zenion?

Alkimistei erakutsi nien kanta eta forma eman genion. Burua makurtu gabe, Heldu da egunsentia eta Alderantziz, horiek dira lehenengo kantak. Ez dut ondo gogoratzen baina uste dut Burua… eta Alderantziz joan zirela Gaztain estudioetara beste ezeren aurretik.

Eta Eñaut Gaztañaga duzue, berriz ere, ekoizlea.

Bai, gertutasunagatik eta babesagatik.

Eta profesionaltasuna.

Konturatu nintzen lehenagotik tipoak gauza askori erantzuten ziela. Ezaugarri batzuek zituen nik berarengan konfidantza edukitzeko.

“Niretzako, gaztetatik, ez da existitzen denbora musikan… Esan nahi dut, Santanaren Soul sacrifice abestiaren kasuan. Abesti hori zer da, zaharra? Eta zaharra zer da, txarra? Eta horien influentziak noski aterako direla nonbait…”

Estilo ezberdin asko lantzen ditu bere estudioan. Hor bere eskua nabaritzen da. Gaztea da oraindik, baina garantia bat da.

Lan asko egiten dugu Alkimistok, bakoitzak bere etxean, eta fitxeroak bidaltzen dizkiogu elkarri. Ordenagailua erabiltzen dugu. Eñauti buruz, nik hartu nuen lehenengo inpresioa nire ahotsa entzun nuenean izan zen. Iruditu zitzaidan oso ondo hartu zidala nere ahotsaren erregistroa eta tinbrea. Pertsona batek ahotsa oso ondo hartzen badu edo soloetan baldin badaki instrumentu hori justu aurrera botatzen, ostia, horrek ematen dio kalitatea. Adibidez: Oraindik ametsetan. Bukaeran errepikatzen du “oraindik ametsetan”, pum-pum-pum egiten du baxuak. Ziur nago momentu horietan Eñautek igo egin duela pixka bat baxua, eta justu figura horretan da polita eta inportantea. Orduan, bai, Eñautekin oso pozik nago. Jakin dezala berak ere gustura nagoela.

Pozik zaude orduan bere lanarekin. Oraindik ametsetan kantuari buruz, 12/8 konpasa aipatu zenuen.

Gogoa neukan erritmo horretan horrelako gauza bat egiteko. Banekien aintzinakoa zela, baina ze demontre! Niretzako, gaztetatik, ez da existitzen denbora musikan… Esan nahi dut, Santanaren Soul sacrifice abestiaren kasuan. Abesti hori zer da, zaharra? Eta zaharra zer da, txarra? Eta horien influentziak noski aterako direla nonbait…

Zer estumilatzailea den hau dena, ezta?

Bai.

Zenbat jubilatu zaudete orain taldean?

Denak, emakume guztiak kenduta.

Orduan, lau jubilatu eta hiru emakume. Denbora daukazute laurok elkarlana egiteko, artxiboak konpartitzeko eta abar.

Oso irekita dago dena. Hasieran, tira-bira gehiago eduki genituen arbitroa ni nintzela argi geratu zen arte. Non? Gauzei forma emateko momentuetan. Ikusi behar zen taldeak ze forma hartzen zuen.

Soula, Funkya, rhythm & bluesa aipatu ditugu, baina hori da hanka bat. Beste hanka bat da latinoa, rocka ere hor dago. Eta gospela aipatu behar dut emakumeen koroak horri begira daudelako. Nik Aretha Franklinen Respect eta abesti horiek dauzkat buruan. Koro horiek… Koroei indar gehiago eman nahi izan diet. Eta orduan, Nire esku ere niri ondo zetorkidan: bluesa zen, perkusioa zeukan, ezaugarri guztiak zeuzkan. Eta koroak sartzen diren modua… hori zen nik nahi nuena, koruak erritmo bezala sartzea.

Koroak sartzen diren momentu horiek ondo aukeratuta daude. Askotan eztanda moduan egiten dute.

Kantua beste toki batera eramaten dute, beste unibertso edo erregistro batera.

Orbelaren parte-n xuxurlatzen ari zara. Guztiz zure tonuan zaude.

Abesteaz gain, gitarra erritmikoa jo nezake, baxua baino errazago uztartuko bainuke ahotsarekin.

Baina esan nuen: historikoki nik baxua jo eta kantatu egin dut. Hori egitera noa. Eta inorekin hasi baino lehen hartu nuen eskema hori. Izugari gustura nago, ni baxu jolea naiz eta baxuarekin gustura nago. Nik gitarra solo bat jotzen ez dakit, hori dena alde batera utzi dudalako, makina bat urte jada.

Luis daukazu horretarako.

Bai, eta Gabi Agirregomezkorta, bikote modura ibiltzen garenean (A2an edo Alfon eta Gabi).

Alkimistak-eko hiru partaide taldekide dauzkazu Leok’k-n.

Eta gero Txeles dago, perkusionista Zarauztarra.

Non ezagutu zenuen Txeles?

Hori Davidek proposatu zuen.

Zuk ja bazenuen perkusioa sartzeko asmoa?

Bai, bai. Oso garbi neukan bateria eta perkusionista izango nituela. Nik nahi dut “Soul sacrifice”-ko saltsa hori, baxu mota horiek eta hori guztia.

Zer moduz uztartu dute perkusio sekzioa bateriarekin?

Oso ondo, horregatik esan zidan Davidek: “Berekin primeran konpontzen naiz, eta zuri ere interesatzen zaizu biok hain ondo elkar hartzea”.

Bere konplikazioa badauka, ezta?

Asko landu du berak, perkusioa sartzen zuen bakoitzean…

Batak bestea ez zapaltzea da gakoa.

Bai, bateria sinplifikatzera eraman behar da, eta noizean behin bere eremua eman behar zaio. Perkusioa, aldiz, bateriaren tarteetan sartu behar da. Nik etxean lantzen ditut gauza horiek.

Hor Davidek lan handia egin duela uste dut, baita bere burua kontrolatzen ere.

Bai, egin behar du.

Besteari arnasa hartzen utzi behar dio.

Bai, imagina ezazu bietako bat bereganatzaile bat izatea. Kristoren gatazka sortuko luke taldean! Eta alde horretatik zortea eduki dut.

Tuneletik kanta adibide bat da. Agian kanta honetan Davidek pegada bastante erakusten du. Orbelaren parte kantuak badauka errezitaldi edo xuxurlatze hori.

Nik hiru urtez, 1982tik 1985era, bikoizketa lanak egin nituen Galdakaon. K-200 sortu baino lehenago zen, Galdakao Sociedad Anónima izena zuen.

Jaime Iarriturekin.

Hori da, eta han ikasi nituen errezitatzeko moduak. Dokumental horietarako, musikaz gain ere ahotsa jartzen nuen, narratzailearena egiten nuen. Orduan, koño, horiek ziren nire dohaiak, eta esan nuen: “Dohai horiek baditut. Erabiltzera noa”.

Heldu da egunsentia-ren teklatua deigarria da. Gainera, honek ere bolero ukitutxoa dauka.

Bai, baxua jotzen dudanean. Musikariei esan nien: “Abesti hau da gaua. Egunsentia dator baina hor isiltasun izugarria dago. Orduan, ezin dugu zarata gehiegi atera, denak kontu handiarekin joan behar du”. “Gogoratzen zarete Sad-z? Sade eduki gogoan ateratzen dugun bitartean”. Sade Adu (Nigeria, 1959) afrikar bat da. Oso abesti famatuak egin zituen. Eta gero Davidek azpimarratzen du zubia datorrenean.

Alderantziz-ek ere Hammonda dauka.

Nire esku-ren familikoa dela esango nuke, rhythm & bluesa da.

Hor Jesus gustura geldituko zen, ez?

Bai, eta oso inportantea da bakoitzak bere esparrua edukitzea.

Denei bere esparrutxoa ematen saiatu zarela uste dut.

Bai, eman egin behar zaie.

Adibidez, kanta berdinean gitarra soloa, gero teklatu soloa, perkusioa. Kontzeptu hori Santanak ere bazeukan. Orgia musikal bat bezala, denek parte hartzen dutena.

Ondo pasatzera goaz. Hori kontsigna bat da, ondo pasa behar dugu.

Ur gaineko bitsetan, ze ondo geratzen den: gitarra soloa, gero Hammonda, perkusioa… Ikusten da Luisek ahalko lukeela gitarra solo luzeago bat egin eta barrena hustu, baina gero teklatuari lekua egiten dio. Soloak motzak izate horrek ematen dio…

Indar gehiago. Gutxiago gehiago da. Gogoratzen duzu Michael Jacksonen abesti hori? Tun tu tun tu, baxuarekin hasten dena (Billie Jean). Badirudi estiloak ez daukala zer ikusirik baina badauka. Famili berdinekoak dira.

Alderantziz kantan?

Bai. Baxu hori abesti guztian dago.

Kantu horretan nabaritzen da gehien zure baxua. Saiatu zara diskoan baxuari diskrezio pixka bat ematen, gehiegi nabaritu ez dadin?

Bai, eta modu kantagarri batean egin behar dut, hau da, bi gauzak batera egiteko moduan. Horretarako oso automatizatuta eduki behar dut.

Leok’k-n baxua jotzeko beste askatasun bat daukazu.

Hori da, eta pila bat ikasi dut. Baxu linea sinpleak erabiltzen ditut askotan, ez naiz oso baxu jole purista. Baina saiatu izan naiz hobetzen, eta Leok’k-n nagoenetik, jubilatuta nagoenetik eta etxean grabatu beharra tokatu zaidanetik, teknika hobetu egin dut.

Baina goazen atzera, Expresión Sonorako garaietan jada esaten zen zure nibela oso altua zela, eta Koskan zer esanik ez.

Gogo handia jartzen genuelako, ez ikasketak genituelako. Autodidakta hutsak ginen.

Gesala eta argitasuna-n haize sekzio bat dago?

Bai, baina Jesusek egin du sintetizadorearekin. Efektu bat da, metala balego bezala, nik horrela aurreikusita neukan.

Eta zuzenean zati hori erreproduzituko du?

Bai, diskoan entzuten den berdina egingo du beti. Beste dimentsio bat ematen dio abestiari.

Zer moduz hartu dute elkar musikariek, eta nola egokitu dira estilo honetara? Bakoitzak bere eraginak izango ditu. David oso rockeroa da, Leize taldean jo du… Nola egokitu dira zuk proposatzen duzun estilo honetara? Kostatu egin zaie? Egokitzapen prozesu bat egon da?

Bat ere ez. Kontuan hartu behar duzu jende hau musika estilo ezberdinak jotzen egon dela bere gaztaroan: ezkontzetan, berbenetan, dantzaldietan, kontzertuetan… Jende hau oso plastikoa da, gauza askotarako balio duena. Eta gero bakoitzari jokoa ematen bazaio… Hau dena nola kudeatu pentsatzen hasi nintzenean, pertsona bakoitzari bere zatia eman behar niola ikusi nuen. Orduan, ateratzen dena ez da zurea bakarrik. Nik ezin dut esan nirea dela. Nirea da, baina hauena ere bada. Orduan, nola moldatu diren? Adibidez, Davidek proposatzen didanean Txeles sartzea, aurrera! David berarekin oso pozik dago, alderantziz ere bai, eta besteak oso ondo ikusten ditugu taldean. Ondo dago, irabazi dugu.

Estilo honetan buru belarri sartu dira denak.

Bai. Poliki atera da dena. Produktu polita atera da, pozik egoteko modukoa.

Lehen esan bezala, aurten bi argitalpen egin dituzu. Bat instrumentalena da, Oinaztargiak .eta gero hau.

Bai, hori aspaldi egin nuen.

1987-2004 arteko grabazioak dira.

Bai, ikastolan lanean nengoela atera nuen, aspaldi. Baina oraingoan ipini dut bandcamp-en egoteko, besterik ez, ez nion eman hainbeste garrantzirik. Egia da erakusten duela zuk esaten duzuna, ibilbide bat dagoela. Eta batez ere gaur goizeko elementuak garela pentsatzeko tentazioa baldin badago edo jubilatuen kapritxo bat dela, hori ezeztatzeko. Hori baino gehiago da. Ez dakit dena proiektu honekin amaituko den ala ez. Nahiago dut ez pentsatu. Baina asuntoak luzeera handia dauka, urteetan zehar gorpuzten joan den buztan luzea dauka. Gertatzen da orain horrek forma hartzeko momentua iritsi dela.

Disko honetan silabak eta fraseatzeak guztiz musikarekin uztartzen dira. Esaldi motzek, gainera ohikoak ez direnak, musikari indar gehiago ematen diote. Zure errefrentzietatik, adibidez, Motown, James Brown, Santana… anglosaxoien ukitu hori, fraseatze hori nabari da silaba kopurua kudeatzeko moduan.

Eduki dut aurretik lana. Ibai sakon, mendi altu eta Leok’k-ren beste abesti batean, eta abesti batzuk ingelesetik euskarara itzultzerakoan, ondorio batzuk atera ditut. Euskara eta gaztelaniarekin berdina pasatzen da, zer edo zer adierazteko esaldi oso luzeak behar direla. Eta ingelesa oso monosilabikoa da. Nik ez dut pentsatu ingelesarekin euskarazko testuak egitea. Hor dabil kantua atera nuenean…

“Euskarak aditza kendu dezake. Momentu batean aditza kentzen duzu, eta bukaeran pum! botatzen duzu aditza, eta euskaldunak ulertu egiten du, lotu egiten ditu. Gauza horietan, lan potenteena da hitzen azentuazioa. “Burua makurtu gabe, tinko aurrera beti”. “Nire gauzak nire esku”. Hor teknika bat dago hartzen ari naizena”

Leok’k-rekin grabatu zenuen. Hori da zuri zuzenean kantatzen uzten dizutena, Ibai sakon, mendi altu-rekin batera (Ike & Tina Turnerren River deep, mountain high).

Abesti bat eskatu zidaten eta pentsatu nuen estilo hori ez zetorkiola ondo Leok’k-i, baina gustura hartu zuten.

Parentesi txiki bat egin nahi dut: Leok’k-k diskoetan zure kanta bat sartzen uzten dizute eta zuzenekoan Ibai sakon, mendi altu kantatzen. Zure esparrutxoa daukazu.

Hori da, gero proiektu honekin hasi nintzenean, letrekin hasi nintzen. Aipatu dut zeharka ingelesaren itzulpen hori, zuk egin duzulako, baina nik hau egiteko ez dut hartu erreferentzia hori. Tokatu zaidana izan da… euskarak badauka zerbait gaztelaniak ez daukana. Euskarak aditza kendu dezake. Momentu batean aditza kentzen duzu, eta bukaeran pum! botatzen duzu aditza, eta euskaldunak ulertu egiten du, lotu egiten ditu. Gauza horietan, lan potenteena da hitzen azentuazioa. “Burua makurtu gabe, tinko aurrera beti”. “Nire gauzak nire esku”. Hor teknika bat dago hartzen ari naizena.

Ur gaineko bitsetan. Nola esaten dute esaldi hori?Nik lehenengo aldiz esaldi horiek nire emaztearen etxean entzun nituen. Haiek euskaldunak ziren, baserritarrak izandakoak baina kalean bizi zirenak. Eta “hoiek ur gaineko bitsetan bizi ziren” entzuten nuen. Azentuazio hori mantendu behar nuen. Chuck Berryk zer egiten zuen? Lerro guztiak igualak egiten badituzu, lana da bat egiten duten esaldi batzuk topatzea, eta luzeagoa den bat baldin badaukazu…

Nola moztu?

Bai, eta alderantziz, motzagoa denean nola luzatu? Truko batzuk ikasi nituen, gauza horiek ikasten ari naiz, baina azentuazioa galdu gabe, eta behar den lekuan errimak erabiliaz. Letren munduan sartu naiz zeharo.

Hau ez da euskal musikan oso ohikoa. Silabak eta azentuak eta moztutzeko modu hori musika berarekin doa. Agian horregatik, musika hori ezohikoa denez, teknika ere ezohikoa da.

Pozten naiz horretaz ohartu zarelako. Ez dizut esango horretaz harro nagoenik, bai uste dut egin nahi nuena hori dela, eta pozten naiz baten batek hori ikusi badu. Nik badakit entzuten badute ez dutela jakingo zergatik baina pentsatuko dute: “Ostia, kantari hau zein garbi ulertzen den”. Bikoizketan orain dela gutxi hil zen Jose Ramón Zubimendi euskaltzain usurbildarrarekin ari nintzela, ikasten egon nintzen testuak nola egin, eta hark irakatsi zigun pelikula bateko testuek entzun eta berehala ulertzekoak izan behar zutela. Ez zirela irakurtzeko. Ze testu bat irakurtzen duzunean, berriz ere irakurtzen duzu. Baina ahozkoak zuzenean sartu behar du. Horregatik Nire gauzak nire esku kantua. Deseroso sentitzen naiz, zaila gertatzen ari zait hainbeste aholku entzutea, kostatzen ari zait eta horrela ez dut nahi. Eta hori da kantuaren azpian dagoena.

Mezua indartzen du.

Bai, noski. Mezua dauka. Eta abesti eteroetatik ihes egiten ari naiz, gauza konkretuetara noa, baina asko kostatzen zait.