“Etxepareren poesiak badu barne taupada bat; silabeoan eta metrikan”

Udaberriko ostiral arrats bat; narea, bizigarria. Urdin dago zerua Duzunaritzen (Nafarroa Beherea), hain urdin ezen uda baitirudien. Mendigune eta larreak berde sarkor: zapelaitz eta belatzak hegan. Txori txikiak kantuan. Bernat Etxepare (1480-1545) jaiotako etxeko hormak aski berrituak daude; eguzkiak sendo jotzen du harriz zizelkaturiko hormairudian. Zera dago idatzita: “Bernat Etxepare idazlearen sortetxea ohidurak dioenez”.

Lingua Vasconum Primitiae liburuko (1545an argitaratua, Donibane Garazin) poemen egilea munduratutako inguruotan grabatu zituen iaquin vahu diskoko abestietako batzuk Ibon RG-k -Ibon Rodriguez berezko izenez- (Sestao, Bizkaia, 1978). Elkarrizketarako hitzordua ere bertan egina da. Kontatu du, eta kantatu du. Airos, inguruneak eta denbora-uneak bustita. Inoiz aurkeztu nahi luke lan hau Duzunaritzen bertan. Hasia da zuzeneko emanaldiekin. Ekainaren 14an Bilboko Kampai Espazioan ariko da (19:00etatik aurrera), Garazi Navas akordeoi jotzailea lagun hartuta; ondoren, uda partean, Santander, Xixon, Madril, Lisboa, Porto, Galizia…

Bideoa: Oli Artola Apeztegia, Nagore Arin eta Lara Madinabeitia / Ibon RG-ri elkarrizketa I

Lekuek, espazioek, beren musika dute, beren oihartzuna dakarte? Zer dakartzu Duzunaritzek, Etxepareren jaiotetxeak?

Leku guztiek dute xarmaren bat. Ni ingurune industrialekoa naiz, Sestao [jaiolekua] eta Bilbo artean dabilena. Ingurune horrek ere badu dardarizoa eragiteko gaitasuna. Hemen, Duzunaritzen, zailagoa da motorren hotsa entzutea [zoriaren kontuak; hau esan eta gutxira agertu da traktore handi bat, burrunbatsu], baina entzuten dira zintzarriak, animalien marrumak, txoriak… Dena izan liteke baliagarria eta erabilgarria musikarako. Bere horretan musika dela esan liteke, isiltasuna ez denez existitzen, eta kontrakoa musikatzat har litekenez, musika dugu hemen, Duzunaritzen, eta, han, Bilbon.

Esana duzu zoriz iritsi zarela Etxeparerengana: lehenik hitzaldi baterako kantua osatzea Itxaro Bordaren proposamenez, gero obra osoa musikatzera heltzerarte. Behin hasita, berezko musikaltasunik topatu zenion Etxepareren obrari, ala xerka ibili zara, bilaketan, musikalitate hori atera zedin?

Poesia guztiek dute musika. Askotan zalantza izaten da kantuetako letrak poesia diren, baina bestalde, poesia guztia da musika, edozein delarik ere testua. Hain zuzen ere diskoa zabaltzen duen testua gutun bat da, Etxeparek Lehete jaunari igorria, eta horri ere musika erauzi diogu. Etxeparerenak bezala beste edozeinen testuak dira malguak musikara ekartzeko. Edozein testu izan daiteke jolasteko materiala. Kasu honetan, gainera, badu musikaltasun berezkoa, errimetan, neurrietan… hamabost silabako bertsolerrotan dago idatzia ia liburu osoa. Gerora konturatu nintzen nik sortutako abestietara egokitzen zela poema bat baino gehiago. Nahiko modu inkontzientean sortzen ditut pieza musikalak, areago, batzuetan poema osorik irakurri aurretik sortu nituen.

Zergatik Linguae Vasconum Primitiae?

Liburua ezaguna zitzaidan Euskal Filologiako karreran ikasi nuelako, baina ez orain bezain sakon. Etxepareren poesia ezagutzeak lan bat hasita edukitzea esan nahi zuen. Iruditzen zait berak idaztean pentsatzen zuela gero izan zitezkeela kantatuak, ez akaso olerki guztiak, baina bai gehienak. Barne taupada eta erritmo batekin idazten zuen. Horrekin jolastea eta batzuetan apurtzea izan da niretzat oso gustagarria. Haren poema batzuk aurrez musikatuak zeuden, eta horrek ere eman dit aukera jolasteko eta ez errepikatzeko. Edonola ere, niretzat kantugai izan liteke Etxepareren poesia eta izan liteke Albaniako poesia ere, zeina erabat ulertezina zaidan, baina bada modu bat aurkitzeko esanahitik urrun dagoen zerbait, eta horrek ate berriak zabal ditzake.

Hain zuzen ere, Etxeparek berak, liburuaren aitzin-solasean aipatzen du “kopla” batzuk bidaltzen dizkiola Lehete jaunari, zuk Bernard Leheteri izenburuarekin kantu bihurtua. Esaten du kantu horretan ere idatzi nahi duela euskaraz kantatzeko…

Bai, eta kantua hitza ere badarabil Mossen Bernat Echaparere cantuya poeman ere. Ez dugu ahaztu behar, halare, kantua olerkigintzan asko erabiltzen zen hitza zela eta ez zuela zertan loturarik izan behar musikaltasunarekin, baina egia da erabiltzen dituela Etai lelo ri bai lelo, lelo a zarai lelo a bezalako leloak, kanturako gonbitea egiten dutenak. Baina, oroz gain, badu barne taupada bat, silabeoan eta metrikan.

Noiz erabaki zenuen lan osoa musikatuko zenuela, noiz egin zizun klik buruak esanez, bai posible da!?

Itxarok [Borda] emandako hitzaldi hartarako prestatu nituen zortzi bat pieza, baina denbora kontuengatik eman nituen bost. Oso gustura geratu nintzen emanaldiarekin. Inoiz baino azkarrago konposatu nituen kantuok, beharbada testutik abiatu nintzelako. Gehienetan letra da egiten dudan azken lana, eta honakoan alderantzizkoa izan da. Bai nahi izan dut abstrakzio bat eta axolagabekeria moduko bat testuarekiko…

Zergatik?

Bada gutxienez hasieran ez baldintzatzeko nire musikalitatea, azken finean Etxepare aitzakia bat baita niretzat musika egiteko. Baina material poetikoa hain da garrantzitsua, baita nire bizitzan ere, erakargarria zitzaidala guztiz. Etorri zen Itxaroren proposamena, bizpahiru hilabetetan zetorren hitzaldia, eta ezinbestean oso azkar etorri ziren zirriborroak ere. Ikusi nuen bazegoela modua lana luzatzeko eta hamasei poemak egiteko erabakia hartu nuen, bide batez diskoa biribiltzeko. Eta, beste alde batetik, kantu asko ez direlako sekula landuak, musikatuak izan, eta ahaztuak izan dira alde horretatik.

Leku desbedinetan grabatu dituzu piezak. Zu joan zara lekuen bila, hala lekuak berak eskatu dizu bertan graba zenezan?

Nik eman diet lekuei aukera kantua aukeratzeko nolabait. Grabatzeko sistema erraza izan da, Duzunaritzera etortzea, Eiheralarrera, Beorlegi ingurura; mikroa hartu eta grabatzen hastea nahikoa izan da… Lekura joan eta kantuak probatu, eta nire gustuen arabera egin nituen grabazioak. Ez dago leku ideal bat kantuak grabatzeko; kantu bakoitzak dardar egiten du desberdin leku bakoitzean. Interpretazioa bai dago beti baldintzatua inguruneagatik, baina egia da, era berean, gerora joaten naizela konturatzen leku batean edo bestean behar duela izan. Ez da grabatzeko modu bakarra; lokalean ere probak egin izan ditut. Abesti batzuk izan ditzakete sei-zazpi grabazio proba.

Ibon Rodriguez, Ibon RG, Bernat Etxepareren jaiotetxeko atarian, udaberriko egun eguzkitsu batean.                                          PATXI BELTZAIZ / MEDIABASK

Natura ere sartu da kantuetan. Produkzio naturalista bat dago… Amorosen partizia-n, adibidez?

Sartu da natura, baina ez diot eman nahi izan tonu naturalistago bat, baizik eta beste soinu bat sartzea, beste soinu iturri bat izatea. Erabaki akustikoa da, ez produkzioari dagokiona. Lehenengo diskoari erreparatuta, Hil zara-ri, inork esan zidan gure arbasoen soinua ote zen. Ez dago berez halako asmorik. Hori iradokitzen badio baten bati, librea da jakina. Horretarako plazaratzen ditugu gauzak. Gero iritziak, kritikak eta abarrak egon daitezen, eta norberak bere interpretazioak egin ditzan. Nik neuk akustikari erreparatu nahi nioke, baina izan daiteke nahi gabe ere erortzea bestelako kontuetan. Jakina, Etxepareren jaiotetxera eta ingurura etortzea berezia da. Suertatu zen asteburu batean hemen inguruan genbiltzala; proba batzuk egin nituen eta bakarren bat geratu zen diskorako. Baina, adibidez, garbi nuen kantu batean entzuten bazen orain entzuten ari garen zintzarria ondo legokeela hurrengo kantuan ez entzutea, eta gutiz aldatzea soinuaren zera, eta orduan beharbada eliza batean grabatzea. Bitxia da, diskoan liburuko ordena bera mantendu dugu, baina kantuak ez ditut ordena horretan sortu. Akustikoki badu narratiba bat diskoak, baina nahiko nahi gabe egina, egia esatera. Adibidez, Amorosen gaztiguya dago grabatua Beorlegiko basoan, eta hurrengoa, Emazten fauore, Eihalarreko elizan. Akaso jarraian ez baleude ez nukeen hartuko erabaki akustoki hori, beste modu batera egingo nukeen Emazten fauore edo bertsio guztietatik aukeratuko nukeen beste bat. Nahiago nuke gainera ez egotea nire esku hori, ausazkoa izatea, nahiz eta beti dagoen sortzailearen esku-hartzea eta beti baldintzatzen dugun nolabait. Ez dut estrategia zehatzik izaten, egia esan.

Dardarizoa eta dardara hitzak darabiltzazu sarri. Zer da dardarizo akustiko hori?

Soinua eta espazioaren arteko harremana da. Soinuak espazioa behar du existitzeko; denbora ere bai, baina grabaketa batek denboraren kontzepzio hori aldatzen du. Eta espazioak aldatu egiten du soinua bi norabidetan: batetik, grabatzen den tokiaren arabera; horren gaineko nolabaiteko kontrola izan ahal dut, erabakiak hartzeko aukera ematen baitit grabaketak. Bestetik, grabaketa hori entzungo den tokia-gailuaren arabera. Kantatzeko era ere ezberdina den moduan, denak baldintzatzen du dena.

Kantatzeko jarri zituen poemak eta kantatu izan dira. Oskorri-k, Maite Idirin-ek, Xabier Lete-k eta Etxepare Rap-ek azkena, duela 10 bat urte, Emazten fabore eman zuen rap moldean… Guztiok errepikatu duzuena da horixe, Emazten fabore… zergatik iruditzen zaizu?

Ez dut uste ausazko zerbait denik, baizik eta nahiko olerki garrantzitsua dela euskararen literaturarako. 500 urte dira idazle batek gai hori lehen aldiz liburu batean jorratu zuela, badira bertsolerro erotiko batzuk. Ezin dugu esan olerki feminista denik, hori gaur egungo talaiatik aritzea bailitzateke, baina badago kontsiderazio bat emakumearekiko. Beharbada feministagoak dira beste olerki batzuk zeintzuetan Etxeparek idazten duen emakumearen lekutik. Baina badago literatura, hau da, jakitea rol batean eta bestean jartzen eta eztabaida sortzea. Eta euskarazko lehen liburuak hori egitea bada zoragarria. Horrek erakarri izan du hainbat euskal artista, Oskorri, Maide Idirin eta beste… Beharbada mitifikatu da Emazten fauore, baina badira kopla eta bertsolerro aipagarri gehiago ere liburu osoan.

Emazten fauore, Apat gazteluko (Duzunaritze, nafarroa Beherea) harrera-gelan emana, ahots hutsez.
Bideoa: Oli Artola Apeztegia, Nagore Arin eta Lara Madinabeitia

Oskorrik Gabriel Arestiren laguntza izan zuen testuen moldaketetarako, zuk Itxaro Bordarena izan duzu, baina ez moldatzeko, baizik eta ahapaldiak aukeratzeko.

Buztinezko etorkizuna bere ipuin distopikoa plazaz plaza eramaten ari ginen. Ni sintetizadore batekin aritzen nintzen eta berak irakurri egiten zuen. Itxarok proposatu zidan Etxepare musikatu behar genuela sintetizadoreekin. Galdetu nion nola ezkonduko ziren bi gauzak, eta berak erantzun zidan Etxepare oso punka izan zela bere garaian, eta horrekin gustura egongo zela. Gero diskoak ez du bide hori hartu, pare bat kantutan izan ezik. Itxarok egin zuen bertsolerroen aukeraketa. Poema guztiekin egin dugu pieza musikal bat, baina guztiak ez ditugu sartu oso-osorik, alegia. Hizkuntzari dagokionez bai izan da garrantzitsua Etxepareren moldea erabiltzea eta mantentzea. Erabaki genuen egokitzapenik ez egitea arlo horretan.

Zergatik?

Uste dugulako, eta defenditu nahi dugulako, liburu hau bere horretan ulertzen dela, euskara batua dela jada nolabait, ahalegin bat eginda behintzat. Orduan ez zegoen euskara baturik, jaina, baina euskara batua oinarritua dago Linguae Vasconum Primitiae-n, besteak beste. Baina nik uste dut badela ahalegin bat egiteko gonbitea… Ez bada ulertzen, saiatzea ez dago gaizki, izan baitaiteke hegoaldezentrismoaren zantzu bat ere. Ni, bizkaitarra izanik, errespetu handiz hurbildu behar izan natzaio Nafarroa Behereko eta garai hartako Etxepareren hizkuntzari, eta hori bada erabaki politiko bat ere, baina orduko euskarari eusteko beste arrazoi potolo bat literarioa da. Etxeparek hala idatzi zuen hori entzuten zuelako, eta fonetika hori erabili nahi zuelako.

“Pozik egongo zen seguru bere orduko testuak oraindik kantatzen direlako, baina agian berak nahi zuen estatusa ez dugu lortu, oraindik mespretxatua da euskara, egunero ikusten ari gara”

Diskoaren zein liburuxkaren estetikan eta tipografian ere saiatu zara garaiko estiloa-estetikak gordetzen. Eta doinuetan? Orduko musiken oihartzunak lantzen irudikatzen saiatu zara edo airosago jardun duzu? Kantika erlijiosoak ez ziren artean, bai, aitzitik pastoralak, eta kantika popularrak. Zuk batzuetan a capella egin duzu, zenbaitetan esklabuen work song-en oihartzunez, bestetan pianoz edo ttun-ttunaz… Zeren arabera?

Nahi izan dut kantu horiek gaur egun nolako soinua izango zuketen irudikatu. Beharbada batzuek eman dezakete orduko ahairea dutela, erdi-aroko eskala bat eta abar, kantu gregoriarren ukituren bat agian, ez dakit, baina nahi gabe… Esaterako, halakoak esplikatu dizkit Garazi Navas adiskideak eta musikariak: hemen egin duzu hau eta hemen hori, baina nik ez dakit teknikoki hori azaltzen. Horrela atera zait. Baina bai nahi izan dut deslotu jatorritik. Liburuaren diseinutik ere nabarmentzekoa da helburua ez dela liburu zahar bat egitea baizik eta nola jaso zuen inprentatik berri. Nahi dugu orduko liburu berria. Eta orduko akatsak edo erratak fintzen saiatu gara. Soinuarekin ere irakurketa bera egin dezakegu. Orduko material hura ez dut eraldatu nahi izan, mantendu dut Etxeparek buruan izan zezakeen oihartzun hura, nire ustez. Beharbada ez dut asmatu, baliteke; ez dugu jakingo nolanahi ere. Baina ni horrekin dibertitu naiz nolabait ere. Musika egin dugu azken finean.

Euskarari egindako odak izan ziren liburuko azken bi poemak Kontrapas eta Sautrela. Mende erdi geroago halako gaurkotasunik edo aldarri indarrik luketenik pentsatzea ere: “Jakin bahu” esateko moduan Etxepareri…

Bai, euskarari egindako aldarriak dira, baita aitzin-solasa bera ere. Eta bai, esango genioke zein gaurkotasun duten bere hitzek eta zer nolako egoeran gauden. Pozik egongo zen seguru bere orduko testuak oraindik kantatzen direlako, baina agian berak nahi zuen estatusa ez dugu lortu, oraindik mespretxatua da euskara, egunero ikusten ari gara. Arrisku hori ordurako ikusten zuen, eta inprentari esker urrats handia egina ahal izan zuen liburua argitaratuz. Beregatik gaude hemen, besteak beste.

Gutxi edo gehiago kantatu izan zaio Etxepareri. Zenbat kantatu zaio?

Nik uste dut poeta gutxi kantatu izan direla hainbeste. Honi ekin nionean segituan ikusi nuen nik ez nuela bertsiorik egingo. Sortzeko gogo handia nuen momentu bat zen, oraindik zorionez itzali ez dena. Orduan hori nahi izan nuen egin. Baina nik uste dut olerkari asko daudela Etxepare baino ahaztuagoak. Oskorriren lanak 50 urte ditu, nik espero dut beste 50 urte baino lehenago beste buelta bat ematea norbaitek Etxepareren lanari. Aukera bidean jarri zitzaidan eta horregatik heldu nion, bestela ziur aski ez nuke hautatuko; baina pixkanaka joan naiz neure egiten, eta oso pozik horrela.

“Ahotsa da burmuinetik gertuen daukadan tresna, eta gauzak zail jarri behar zaizkio bertan goxo gera ez dadin”

Atseden hartu eta lekuz mugitzeko garaia. Baita kontatua kantatzeko ere. Duzunaritzeko gainetik beherantz egin eta Etxepareren jaiotetxeteik bi kilometro eskasera, Apat jauregira iritsi gara; Donejakue bidean dago eta XIV. mendean jada aipatua zen. Egun etxea gobernatzen duen bikoteak abegitsu hartu gaitu. Elkarrizketaren bigarren zatiarekin ahots kordak berotu ditu IbonRG-k, eta ondoren bi pieza eman ditu zuzenean, Emazten fauore jauregi barruko harreran, Sautrela lorategian.

Bideoa: Oli Artola Apeztegia, Nagore Arin eta Lara Madinabeitia / Ibon RG-ri elkarrizketa II

Zeure bakarkako lehen lanetan Hil zara I eta Hil zara II-n (2019) zerorrek idatzi zenituen letrak. Ondoren Enrique Hurtadorekin batera Artzeren poesia musikatu zenuen oMOrruMU baMAt-en (2021). Orain beste poeta bat hartu duzu ardatz, baina edonola, soka bereko segida musikalak izan litezke…

Hil zara-k eraman ninduen hitzen idazketarekin inoiz baino gehiago sakontzera eta idazgintza horretaz hausnarztera: nola aldatzen duen hitz edo silaba batek dena, esangurak musikari kentzen dion arreta borrokatzera. Eta bide asko zabaldu zizkidan. Ondoren halabeharrak eraman nau euskal poeta handi, kanoniko, gizonezko biren testuak lehengaitzat hartzera, Artzerenak eta Etxeparerenak. Halabeharrik gabe nekez hautatuko nituzkeen, nire idazgintzan jarraituko nukeen, eta jarraitu dut, beste hainbat kantu baititut eginda. Baina alderantzira lan egiteko moduak eman dit aukera hitzen gainean gehiago hausnartzeko, bien artean zenbait mende baitaude. Artzerenak itxuraz jostagarriak dira, fonetikaren erabilera handia dute, errimagabeak dira gehienetan, egitura askeak dituzte. Etxeparerenak beste muturrean daude, itxuraz zurrunagoak dira, errimatuak beti, metrika berekoak ia denak; bada, agian hortxe dago koxka, material hain zahar eta zurrunarekin kantuek hain norabide ezberdinak hartzea. Kantuak egin ahala joan naiz konturatzen Iudicio Generala-ko ahapaldiak berdin kanta litezkeela Potaren galdacia kantuan edo Amore gogorraren despita-n edo Sautrela-n. Gauza bat argia da: kantu hauek testutik abiatu ezean ez ziratekeela sekula jaioko, horrela ez behintzat, eta horretaz jabetzea ez da gutxi.

Donibane Garazik eta liburuak euskarari eman zioten behar zuten tornuia. Zuri musikari bezala zer eman dizute?

Ingurune honetara etortzea garrantzitsua izan da, nahiz eta batzuetan kasualitatearen ondorio izan. Baina zirrara berezia eragiten du Etxepare inguruotan ibili zela pentsatzeak. Ez dakigu zehatz non idatzi zuen, baina inguruok buruan izango zituen segur aski. Horrekin lotuta, aipatzekoa da Aitor Izagirrek [Loty Negarti] egin duen Mossen Bernat echaparere cantuya piezaren bideoa. Abesti horretan bere kartzelaldia kontatzen du Etxeparek, eta bideoak erakusten ditu inguruotako irudiak. Iruditzen zait Izagirrek nahi izan duela irudikatu espetxeko egonaldian Etxeparek zer izango zuen buruan, nahiz eta soinua eta ahotsa leku oihartzundun batean dauden grabaturik, agian kartzela batera eraman zaitzakeena. Horretan pentsatzeak eman dit musikaltasun bat, edo musikara iristeko modu bat. Leku fisikoarekin, materialarekin, lan egiteak eramaten zaitu leku batetara.

Sautrela pieza, Apat jauregiaren lorategian joa eta kantatua.
Bideoa: Oli Artola Apeztegia, Nagore Arin eta Lara Madinabeitia

Zure bakarkako ibilian ahotsaren bilaketa bilakatu da garrantzitsuena?

Ahotsaren bilaketa ardatz nagusia da nire jardunean. Kantu hauek ere ahotsetik sortu dira, ia guztiak, pare bat salbu. Gero nik eman diot pieza bakoitzari egokien sumatu dudan jantzia, probak eginez eta abar. Probak egin ahala joaten da kantua bere forma eta funtsa hartzen, eta orduan hasten naiz pentsatzen noren laguntza behar dudan, kolaboraziorik behar dudan edo ez. Sekula ez dut aurrez pentsatzen zera: “kantu bat egingo dut honekin”. Alderantziz izaten da, kantuak eskatzen du zer jantzi behar duen, nork jo behar duen zer eta abar. Kasurako, bi biolontxelo daude diskoan, bat Maite Arroitajauregi Mursego-rena, bestea, Matias Riquelmerena. Bakoitzak bere modura jotzen du, eta biei eskatu nien laguntza. Denak dira lagunak, eta asko kolaboratu izan dut beraiekin, alde horretatik nire esku dago hautaketa, baina beti kantuaren esanetara, edo haren onbeharrez.

Oraindik zure ahotsarekin esperimentazioan zaude edo iritsi zara hura topatzera?

Ezetz esan beharko nuke, ez naizela iritsi. Ahotsak bizitza propioa dauka, ahotsa zahartu egiten da. Eskarmentua pilatzen doa; bizioak ere bai. Ahotsa da burmuinetik gertuen daukadan tresna, eta gauzak zail jarri behar zaizkio bertan goxo gera ez dadin. Adibidez inprobisazioan aritzen naizenean badu traba bat: burmuinak agintzen du eta segituan eramaten zaitu tonu batetara. Piano batekin, adibidez, errazagoa da atonaltasuna jokatzea, begiak itxi, eskuak jarri eta ausazkoagoa izan daitekeelako. Ahotsarekin ahalegin handiagoa egin behar da tonalitatea apurtzeko, eskarmentuak, entzuten duzun musikak. eramaten zaituztelako tonalitatera. Batzuetan nahi dut tonua, beste batzuetan nahi dut hori apurtu. Ahotsaren bilaketa beti da aberasgarria; harritzeko uneak topatzen ditudan bitartean horretan jarraituko dut.

Batzuetan tonalitatea puskatzea interesatzen zaizula diozu; beste batzuetan ez. Noiz bakoitza? Noiz atonalitaterantz? Noiz melodiarantz?

Beharbada oreka bat behar dut aurkitu, dena ez izateko melodikoegia edo atonalegia. Kantua doa eskatzen ur batzuetan edo besteetan gehiago murgiltdu nahi duen. Baina ez soilik konposatzean: joaldi edo kantaldi bakoitzak, egoera bakoitzak, entzuleengandik jasotzen duzun arretak eraman dezake interpretazioa putzu batera edo bestera, edo bietara. Eta pozik nago kantuok onartzen didatelako aldi bakoitzean zipriztin ezberdinak ematea.

Herri musika askorentzat izan liteke kaiola hertsia, baina egiaz, ez al da guztiz kontrakoa, emari etengabeko erreka?

Kantuak kantuak dira, ez besterik. Kantuak itxiak dira bere horretan, baina zabaltzen dituzte bideak. Eta niri hori ekartzen dit herri musikak gogora: bide berriei ekiteko aukera, nahiz eta ez dudan oso modu kontzientean lan egiten. Hain zuzen ere ez nituen bertsioak egin nahi. Neuk kantu berriak proposatu nahi ditut. Kantu horiek izan ditzaketela aztarna zaharrak edo oihartzun zaharrak, bai, baina zein abestik ez? Musika elektronikoan ere badaude urtez urte eraikiz joan diren egiteko molde batzuk, hor ere badira erreferentzia antzinakoagoak, noski. Nik neure egiten ditut oihartzun horiek, baina belarriak ditut zabalik munduko herri-musiketara, musika zaharren oihartzunetara. Eta hortik elikatzen naiz. Adibidez, garai batean asko entzun nuen Albaniako herri musika, gaur egun ez hainbeste, baina konturatzen naiz neure abesti berriren bat entzunda, egindako hori egin dudala garai batean entzun nuelako Albaniako musika hura ere. Garai hauen ondorio ere bada: nahikoa egozentrikoak gara, eta nik neure kantuak egin nahi ditut, horregatik daramate nire sinadura, baina, jakina, oihartzunez blaituak daude. Kantu hauek herri kantutegian sartzeko aspirazio berezirik ez daukat, berez baibaitaude dagoeneko, plazaratu ditudanez gero. Edonork bere egiteko eta moldatzeko moduan daude jada kantuok.

Are, esperimentatzeko ere eremu emankorra da herri kantua?

Gauza labainkorra da herri musikarena; hori hasteko. Baina ez dut asmo handirik herri musika berrizteko, ez da hori motibazioa. Nahiago dut buruan nahi gabe pilatu zaizkidan gauzei bide ematea.

“Eta hortik iruditzen zait interesgarrien herri musika, atenperatua denean, arritmikoa denean, partiturara eraman ezin denean, bibrazioan oinarritzen denean, bezatu gabea eta basa denean, edo zenean”

Herri kantuaren eta folkloreraen artean ñabardurarik egingo zenuke zuk?

Harreman handia izan dut folklorearekin, eta dbaut oraindik ere. Nire lehendabiziko musika tresna txistua izan da, eta gero etorri ziren nafar gaita, alboka eta beste. Noski, errepertorio zaharra jotzeko. Nik uste dut hori gorde behar dela, eta badagoela jendea hori oso ondo eta duin egiten, eta alde hori salbatua dagoela nolabait. Badira horretan ari direnak. Hori bizirik dago, baina ez da gaur egun niri musikari bezala gehien interesatzen zaidana. Nik neuk ez dut ikusten neure burua horretan, baina uste dut egon behar dela jendea horretaz arduratzen dena. Gehiegi teorizatu gabe, esango nuke folklorea ideia zurrunagoa dela, eta hala behar duela izan folklore izateko. Iraganaren argazki bat da. Kontua da noiz erabakitzen den argazki hori egitea, eta nola hartzen den zerbait purutzat une bateraino, aintzat hartu gabe horrek ere izan dituela aldaketak, eboluzioa, transmisio molde ezberdinak, argazkien argazkia dela. Alde horretatik, ez dut interesik tradizio edo folklorearen ideia horretan nire lanerako. Ez doa hortik nire lana, errespetatu eta maite dezakedan arren.
Herri kantua zera irekiagotzat daukat, argazkia baino continuum bat litzateke, malguagoa eta biziagoa, hilzoritik hurbil dagoen arren. Eta hortik iruditzen zait interesgarrien herri musika, atenperatua denean, arritmikoa denean, partiturara eraman ezin denean, bibrazioan oinarritzen denean, bezatu gabea eta basa denean, edo zenean. Hortik interesatzen zait musika berria egitea, aspaldiko kantak berregitea baino. Erraza eta ohikoa baita, lagun batek dioen bezala, “pub irlandarraren sindromean” jaustea, aspaldiko kantuei itxura “garaikidea” emateak uniformizatu ohi dituelako biziberritu bainoago.

Musikari poliedrikoa zara. Dantza eta txistu taldeetan hasia, rock zaratatsuan hezia, esperimentazioa beti bidaide…

Txistua, hardcorea, free jazza, free improa, zarata. Denetan da musika entzuteko eta sortzeko burmuin bera, kode ezberdinak izanagatik, kode horiek burmuina moldatuz doaz, eta burnuina kodeak, kode berria eraikitzeko edo. Tira, gehiegitan irakurtzen dut esperimentazio hitza, baina ur handitan sartzea izaten da. Etiketa apartatzat saltzen da, baina nolabait esperimentala deitu dezakegun “eszenaren” datuak negargarriak dira. Baina noan harira: erraz esateko, uste dut artista orok esperimentatzen duela, komertzialenak ere (edo komertzialenek gehienbat!) gauza berriak probatzen ditu eta bere mentalitatearekin, bere kultura musikalarekin, bere belarri irekitasunarekin, bere asmoekin bat datozenak erabiltzen ditu bere onerako. Eta askotan nahasten ditugu termino horrekin disonantziak, dodekafonismoa, atonalismoa, mikrotonalismoa, eta abar, egun esperimentaziotik eta abangoardiatik gutxi dutenean. Gutxiago berritzailetik, XX. menderako haietako guztiak erabiliak baitziren. Xenakisen musikara hurbiltzen den zerbait egiten badu orain norbaitek, ez da berez ezer esperimentala egiten ariko; gehiago izango du folkloretik. Esperimentazioa lotzen dut oinarri batzuk jarri eta emaitza kontuan izan gabe jardutearekin. Nire diskoa horregatik (ere) ez da esperimentala, emaitzaren gaineko erabakiak hartu ditudalako etengabe, nahiz eta disonantziak, atonalitateak eta gainontzeko uneak izan.

Pop kulturan eta musikaren pop ikuskeran hezitako belaunaldiko kide zara, baina zure jarduerak badu pop kultura horrez kanpoko ahaire bat.

Ertz asko dituen kontzeptua da pop hitza. Baina, tira, nik ulertzen dudan moduan, pop izateko osagai asko ditu kantu sorta honek: badira errepikatzen diren egiturak ahotsean eta instrumentuetan, edonork abesteko modukoak dira ez da birtuosoa izan behar, poeta pop baten hitzak daramatzate… Baina musika ez denez matematika, hori berez ez da ezer. Eta ez dudanez sorkuntzatik halako helburu zehatzik, ez dakidanez zer aterako den, bada suposatzen dut nire esperientziak bildu dituen oihartzunen ondorio dela hau, oihartzun horiei kontra (edo alde) egiteko bulkada inkontziente baten ondorio, halako oreka bilaketa bat, nire barruko entzulea ase nahi duena, musika garaikide, free inpro, lirismoa, dream popari edota kantu espiritualen oihartzunei zabalik.

Begi-belarriak sarri izan dituzu Ipar Euskal Herrian. Zer eman dizu musikan?

Hango kantutegi joriaren lirismo eder eta harrigarriak, munduko beste zenbait zonaldetakora belarriak zabaltzeko balio izan didana, Albania, Georgia, Serbia, Grezia, Korsikako musiketara, kasu. Baina oroz gain, kantutegi hori emateko erak