Soziologia, politika eta herri kantagintza
(Anaitasuna aldizkariaren 386-387. zenbakian, 1979an, argitaratutako elkarrizketa)
Gure musikaren munduan aspaldiko laguna dugu Oskorri. 1971.etik behargin nekagaitzak. Beren lanaren erakusgarri, burutu dituzten hiru albumak ditugu. Gure herriko lantegi, herri eta Unibertsitateetan zehar milaka ekitaldi egina dute. Gizona, politika eta herri kantagintzaz dituzten ideiak argi argiak dira. Batzuren indiferentziaren aurrean, eta beste batzuren borondate ilunaz, jadanik ezaguna zaigun soinu modu bat erdietsi dute. Eta hasieratik kalitatezkoa izan den soinu hori, eragingarri bilakatu zen eguneroko lan ekinaz. Zeren, gure herriak planteiaturik dituen eginkizun musikal guztiekin solidaritate hestuan, lan hori herri premia batzuri lotuz gero, zerbitzu ederra egin baitakioke herri bati, sorkuntza artistikoaren bide zuzenetik.
Soziologia-Oskorri-giza aspektua
Anaitasuna.: Talde baten fenomenologia, bizi den gizartearekin paraleloa da. Honek zuzenki afektaturik dago, eta honekin batean joan ohi da. Nolako ondorioak sortarazi ditu prozesu honek Oskorrirengan?
Oskorri.: Bai, argi dago afektatzen duela. Gu definitu gaituen gauzetarik bat gizartean murgildurik izatea izan da. Guk hainbat gauza izatearen itxura dukegu baina horien artean ez dago, burjes zentzuan artista izatearena, hots, idolki baten gainera iganiko musikoena. Musiko eta kantari legez, geure lanean igarri dugun aldaketarik ohargarriena. faxismo garaian murgildurik ginen militantzia doblearen barnean eman da. Zuzenki dihardugun kultur arloan ahantzi barik, bizi ginen egoerarekiko kontzientziapen eginkizun bat genuen. Egoera hura mantendu egiten da gaurregun ere. beste modu batez baina sasoi hartan askoz gogorragoa zela onetsi behar. Jendearengan dukegun eraginaz kontzientzia eta errespontsabilitate hartze hori, gaur egun ere ematen da gugan, bestelako ñabardura batzurekin. Gaur egun, musikoaren eginkizuna, konkretatuago dago bere sortze ahalmenaren inguruan, eta bere jarrera politiko publikoaren arazoa, mitinek, manifestazioek eta alderdi politikoen multzoak asumitua gelditu da. Aurreko sasoian geu ginen nolabait alderdi politiko horien ordezkaritza eroaten genuenak, Gaur, inork —edo ia inork— ez du jotzen euskal kantagintza zerbait politizatzaile eta politizatu bezala. Euskal musika egiten dihardugunon eginbeharraren funtsa, egun, kanpotik datozkigun musikengandiko independentziaren alde burrukatzean datza, edo, gehiegi kontsumitzen diren musika honen aurrean alternatiba baliagarri izatean, haik gure nortasuna deuseztatzeko eta alienatzeko bideak izan daitezkeela uste baitugu.
A.: Zelan adieraziko zenigukete Oskorrik gizakumearen garrantziari ematen dion lehentasun hori?
O.: Guk, egiten dugunaren kontzientzia soziala daukagu. Ez dugu lan hau betetzen geure buruak errealizatzeko, zeren gure ustetan, errealizaketa hori erdietsiko dugu, bizi garen errealizatze kolektiboaren zeredozer aportatzen diogun neurrian, hots, Euskal Herriari eta guri bereziki interesatzen zaizkigun honen zatirik herrikoienei aportatzen diogun neurrian. Horixe duzu guk gizakumeari ematen diogun garrantzia. Honek ez du esan nahi, egiten dugun guztiak, aurretiaz programaturiko zerbaiti erantzuten dionik. Honelako lan kreatzaileetan, arrazoi eta desarrazoi subjektibo ugari ematen da, nondik datozen ere ez dakitzagunak, baina egiten dugun musikarentzat eragingarri direnak. Nahiz eta populuaren zerbitzuaz dugun kontzientzia osoa izan arren, ez du horrek esan nahi, dena guztiz eskema errealista batzuren barnan planteiaturik dugunik. Gure ustez, gizarte honen oreka ez datza bere kuestio errealisteetan soilik, baizik eta bere ipuin, kanta eta istorioetan ere.
Oskorri eta botere ideiologikoaren erroak
A.: Zuen gaurko planteiamendu musikaletan, nagusi al da oraindik ere gure herriaren askapen nazional eta sozialaren kontzeptua?
O.: Talde bezala orain daroagun burruka egunero gure kultura, hizkuntza, preso eta abarren alde egiten dugun ahaleginean konkretatzen da. Herri kantagintzak, azken orduko albistea ateratzen duen egunkaria izan behar du, jazorikoaren sorburua den hesparru historikoa ikertuz. Inork ezin esan dezake, gure oraingo obraren oinarriak sektario edota alderdikoiak direnik, bestelako zentzu errealago batez kantatzen baitiogu maitasunari, eta, gure xedeen artean, tradizio musikalen berreskuratza sartzen baita.
A.: Kantagintzaren munduan ari zarete non egoera laborala, ia langabezia osoa dela esan liteke. Euskal Herrian ere ematen da nolabait hori. Kezkatzen al zaituzte honek?
O.: Guttiago edo gehiago egoera horrek kezkatzen gaitu, bai. eta ez maila pertsonaletik begiraturik, bizitzeko behar ditugun medio ekonomikoak ez baitira asko. Baina herri kantagintzaren egoera zail honen arrazoiek kezkatzen gaituzte. Sistemak herri erreibindikapen guztiak irensteko dituen posibilitateak asko dira, jendea banatuz, erreibindikapen horik asumituz kontsumo bilakaturik. Bestalde, herri kantagintza, industria osoak bultzaturiko korronte musikal indartsuak bere kontra izateaz gainera, ohorezko salbuespenak kenduta, ez da izaten kalitate handiduna. Langabezia izatea normaltzat jo liteke, baina ez da normala honek iritsi duen maila, herri kantaren bidez kolektibitatearen zerbitzutan gaudenon artean.
A.: Politika alderditik begiratuta, Oskorriren oraingo egoerak problema politiko ofizial edo estrukturalak planteiatzen al ditu egun ere?
O.: Ofizialki ez dugu ia problemarik. Demokraziak zeredozertarako balio izan badu, gauza minimoenetarako izan da. Dena den, gaur zentsurarik handiena pasotismoa da guretzat. Batetik, hemen ba da desliluraturiko anitz jende, hoberena, ahalik ondoen pasatzea dela pentsatzen duena, Jende honek, irratitik etengabeki ateratzen den rocka entzutea hobe dela erabaki du. Ez dute horretarako eginahal handirik egin behar, edonon entzuten baita. Hortik abiatuta eta beren buruak justifikatzeko premia sentitzen dutenez gero, Alabamako “bluesman” bat “el copón” dela esatera iristen dira, eta honi Bermioko trikitilari bati aitortzen ez dioten kategoria ematen diote. Nahiz eta guretzat Bermiokoak kategoria handiago izan, neuk erabiltzen dudanetik hurbilago den hizkuntza bat erabiltzen baitu. Bestalde, oso hedaturik dago, egiten duguna, musika mailan, baieste nazionalaren printzipio bat izan daitekeelako ustea. Hain hedatua ez den beste faktore bat, gu euskaraz kantatzen jarraitzea duzu. Hizkuntza sinbolo bat izan daiteke beharbada. Gauden mementuon, alderdi edo sektore abertzaleetarik erradikalduenek ere ez dute normalki euskara erabiltzen. Gure eritziz, euskara gure kulturari jazotzen zaionaren irudi izanik, lehentasuna eman behar diogu eta erabili. Krisialdi bat nabari da gaurregun euskararen erabilkuntzaz, sinbolotzat erabiltzen ohi da. Horregatik, sekula baino indar handiagoz, euskarak gure hizkuntza izan behar litzatekeela uste dugu, nahiz izan ez; eta gure kultura, euskalduna izan behar litzatekeela, horrela ez delarik ere.
A.: Taldean, ezker erradikalezko ideologiak dira nagusi. Nazioarteko mailan, 68.eko Maiatza frantsesean inspiraturiko talde batzutatik, europear eskuin berriaren sortzeaz hitzegiten denean, nola dakusazue marxismoa eta eritzi korronte berri hauk ematen diren moduaz?
O.: Herri kantagintzan sentitzen denaren oinarria, pasotismoa, deslilurapena, etab, klase burrukan dago argi eta garbi. Zoritxarrez, sistema burjesa biziki sartua dago geure artean eta hau errealitate gordina dugu. Jendea ilusioz betetzen da mementu jakin batean, ezagutzen den diktadurarik bortitzenetik ateratzean —orain ere bortitza da, baina arropa desberdinak erabiltzen ditu. Gero ezkertiarrak ei diren erakunde askoren jokabidea aski tristea izan da. Jendearen mobilizazioa geldiaraziz. Eskuina berkonpon zedin hainbat bide emanen da —horrela eskuinaren izen berriak agertzen dira, erdikoak, etab. Honen aurrean, jendearen esperantzak modu bortitz batetan azaltzen dira, eta musikalki, aurreko sasoian alternatiba baliagarriak izan zitezkeen musikoak abandonatu egiten ditu, eta gaur egun nagusi ditugu rock madrildarra, traboltismoa eta herri kantagintzak baino kalitate gutiago aportatzen duten fenomeno komertzial berriak. Adierazpide bortiz horik. gure artean baino bizi. erreal eta benetazkoago diren beste gizarte eta kulturei erantzuten dieten beste taldeen baloraziorik egin nahi izan gabe, gure artean horixe gertatzen da zoritxarrez. Politika arazo konkretuetan, Euskal Herrian, deslilurapen edo bortizkeria guztiak, erakunde biolento batzurentzako txaloen itxura izan lezake zenbaitetan, baina erakunde horietan parte hartzeak suposatuko lukeen konpromezua, guztiz bazterturik. Neuri —dio Natxok— gustatuko litzaidake erakunde hauen alde aldarrikatzen ari den jendeak, horietan zuzenkiago parte hartzea, orduan gauzok diferenteak lirateke. Gu ez gaitu salbatuko ez Moises-ek ez beste inork, horregatik, jendearen partaidetasun kolektiboak alda dezake egoera hau. Eta noski, sistema kapitalistaren mekanismo nagusiak, kontrako jarreretara eroaten gaituzte. Nor bere etxea geldi dadin eta bere protesta partikularra azal dezala, alkohola, porrua, rock edo folkaren bidez, indibidualki eta ez hobe litzaigukeen moduan, kolektiboki. Zorionez guretzat, Europako —agian mundu osoko— herririk organizatuenan bizi gara eta… ondo! pozik eta arnasa hartuz kutsadura izan arren.
Oskorri eta herri kantagintza
A.: Nolakoa izan behar luke kanta horrek eta zein esparrutan behar du mugitu?
O.: Hasteko, kantagintza herrikoia eta komertziala guztiz desberdinak dira. Planteiamenduak ez dira berdinak. Herri kantagintzan libertate pertsonala handiagoa duzu, gustatzen zaizuna egiteko. Helburu konkretu batez egin daiteke lana, nire ustez, kontsumoaren kontra burrukatzea izan behar duena. Bestalde herri kanta, dirutik sorturiko giro sofistikatuetatik aparte gelditzen da.
A.: Merkatal kantagintzaren arloan ematen ari den ideien krisialdiaz, zer uste duzue herri kantaren bideragarritasunaz?
O.: Bideragarritasuna erlatiboa da. Iraultzaren moduan, nahiz eta honek sortarazten digun konfidantzan murgildurik jarraitu. Historian zehar, mementu egoki eta desegokiak gertatzen dira iraultza, iraultzaile eta herri burruketarako, gauza bera gertatzen dela esan daiteke herri kantagintzaren arloan. Kontsumo musika den libertimendu programatu, merkaturatu eta industrializatuaren aurreko burruka alternatibatzat dakusagu guk herri kanta. Bideragarri izatea egiten duten faktoreak, hainbat arazori lotuak zaizkio. Gure kasuan bideragarria da eta beste toki batzutara so eginez gero, nahasmendua arlo sozialean, are handiagoa dela ikusiko genuke. Hemen ba dugu masa mugimendu erradikal eta zabala, burjeseriak eta zentralismoak onartzen ez dituen erreibindikapen batzu planteiatzen dituena, eta honek lagundu egiten du herri kantaren bideragarritasuna. Gaur Euskal Herrian ematen diren planteiamendu garbiekin burruka gaitezen artean, kontsumoak jartzen dizkigun tranpetan erortzen ez garen artean; gure problema materialen konponbidea izanen liratekeen festaretoetan kantatzeko eskaintzak onartzea, esate baterako, geure planteiamenduei traizio egitea litzateke, nolabait. Honela jarrai gaitezkeen artean, segituko dugu. Eta gure buruekiko eta gure jendearekiko prestutasuna guttitu gabe, egoera honek iraun dezakeela uste dugu. Eta holaxe pentsatzen dugu, hori herri honen garapen politikoari loturik joanen baitzaio. Optimistak gara eta garaipenaz sinesten dugu. Bestalde geure ahalbide musikalen bideragarritasunaz sinesten dugu, eta hirugarrenez, gorrotatzen dugun musika bideraezin bihurtzeko posibletasunaz.
A.: Musiko herritarrek zeuen nukleo nazionalaren premia, kezka eta interesak ordezkatu behar dituzue, baina beste etnien kulturak lantzeko behartuak al zarete?
O.: Musikaren bidean sartuak bagaude, hori, beste profesional batzuri jazo zitzaien moduan, gure haurtzaroan sorturiko joera bategatik izan da. Hauxe duzu guk horri ematen diogun lehenengo justifikazio pertsonala. Behin, garenaz eta gauden herriaz kontzientzia jaiorik, argi dago orijinalak izan nahi dugula. Eta geure xede hori rockariak imitatuz erdietsiko ez genuenez, behin herri hau sakonki ezagututa, ia instintiboki, geure tradizio musikal propioetan hasi ginen oinarritzen egiten genuena.
Influentzia desberdinen bidez, gure musikak ukan dezakeen nazioartekotasunaz, argi da herri musikak ez direla izaki abstraktuak, toki askotako ukituak ereaten dituzte. Eta are gehiago Euskal Herriaren kasuan, Europa eta Iberiar penintsularen arteko pasalekua izanik, beste etnia eta kulturen aztarna ugari geratu zaigu. Gure musikak hainbat influentzia daroa, bertoko jatorrikoak ez diren tresna asko erabiltzen dugulako baino ez bada ere, eta tresna horien teknikek ba dakartzate beren herrietan erabiltzen zituztenen eraginak. Kultura maila bertsuegan, tresna berak sortzen dira eta oso antzeko agerpen musikalak munduko alderdi guztietan. Txistua ba da Extremadura-n eta Irlanda-n, Euskal Herrian erabiltzen den bera, baina hemen desberdinki erabili ohi dugu, mende askotan zehar ari baikara halako xirula modurako musika erabiltzen. Orduan tresna horren bidez azaltzeko modu berezi bat dagoela ikusten dugu berto. Hala ere, bereizgarri hori ez da ematen maila berean kitarra edo akordeoiarekin, gure herrira berriki sartuak direnak. Tresna horietan ikus daitezke influentziak argienik. Atzerriko jazz, rock eta folkek ere beren pisua dute gure kulturan, baina ezin ditugu horien influentziak lotsagarriro bihurtu, hots, euskal musika egiten ari garela esan, iparramerikar rockariek edo folklorista bretoiek egiten dutena osoki kopiatuz. Gure kasuan, estilo propio bat lortu dugula uste dugu, euskal estilo bat.
Oskorri hirukote
A.: Hirukote izateak sinplifikatu egin du Oskorriren soinua eta freskotasun handiagoa eman dio, zuen forma bereziak abandonatu gabe. Nola burutu duzue, soinu eta tresnen egokitze prozesua, hirukotea izanik?
O.: Giza elementuak, numerikoki ere, markatu egin ditu orain arte izan ditugun epeak. Lehen bost lagun izanik, zentzu honetako problemek konponbide erraza zuten, gaur konponbidea, entseiu ordu gehiago sartuz, bakotxak tresna gehiago joz eta konponketa musikal batzu tresna horien posibilitateei egokituz lortu dugu. Oso une aproposean bihurtu gara hirukote, lana azkarkiago burutzea erraztu diguten idei handiak geneuzkan mementua. Gure agudezia zorroztu egin da, zirkustantziek hori eskatzen baitzuten. Jendeak “Diskoan legez entzuten zaie” esaten duenean, zure itaunari erantzuten dio.
Oskorri, LP doblea
A.: Diskoan, zuen tresnen oinarriaz batean, ohorezko gonbidatuak ere sartu dituzue. Zuen ustetan musika arloan horrelako partaidetasun kolektibozko eta esperientzia trukaketazko iniziatibak sartu behar dira?
O.: Oso Interesgarria. Dena den, horrelako lankidetzak maizago ematen ez baldin badira, hori Euskal Herrian musika arloan, eskasiaren “handicap”az jokatzen dugulako da. Gai honetaz jarraituz, guk beste taldeekin izan ditugun harremanetaz, esango dizut, gure banaketa handiago egin dutela. Tamalgarria da, bertoko zenbait kantari, hemen daukagunaz baliatu beharrean, Madrileko atontzaile baten eskutan erortzen da, honek bere eguneroko lana konputatzailez programaturik ohi du eta holako elkar lan bat egiteko ezagutu behar beharrezkoa den musikoaren sentsibilitatea ezertan ere ez du aztertzen. Espero dezagun apurka apurka gure musikoen arteko lankidetzak agertzen has daitezen.
A.: Testuei so eginik, Oskorrik grabatu duen albumik “gorri”ena dela esan daiteke?
O.: Entzuten gaituen jendea, guk diskoan ematen dugun literatur maila berean dago. Aresti eta Etxepareren poesiaz eginiko saioak, haien obrei egiten genizkien maitasuneko omenaldiak izan ziren, baina ez da horretaz pentsatu behar album monografikoak egiten dituen talde bat garenik. Gure nortasunari modu berean erantzuten diote, gure klasikoen erreibindikapenezko lan horiek, beste egile eta poeten letrek eta geureek ere. Denetan, problematika zabal eta desberdinak ukitzen ditugu, kultura ulertzen dugun moduari erantzuten baitiote, Jende guztiak daki zeiako gorria den edo ez den Oskorri taldea, eta gure diskoak horren lekuko dira. Orain eta nahiz zirkunstantzien konpasean “paso” egiten duen jendea izan, guk ez dugu geure nortasuna zertan ukatu behar.
A.: Hau, azaletik diskoaren azken xehetasuneraino autogestionaturiko obra bat al da?
O.: Beti egin dugu lana modu horretan. Bai eta GBS multinazionalarentzat graba; tu genuenean ere. Oraingoan, bereziki Xoxoa diskoetxeari eman behar dizkiogu eskerrak, diskoaz azaldu genizkion iniziatibak oro bildu eta laguntzearren, gure desioak ere gainditu egin ditu. Kassetekin doan liburu ttiki eta, gure ustez, bikain bat atera duelako, komunikabideentzako informazio dossier bat, entzulearentzat eduki interesgarria duena. Ez da orain arte hori egin kasseten merkatuan.
Jarraitu egin dugu Oskorrirekin hizketan. Erraz da beraiekin berba egitea, oso kontzeptu argiak dituzte eta beren erantzuteko ahalmena nagusitu egiten da. Kantaldiak, negurako lana, dena Euskal Herrian grabatzea, Estatuko lana… elkarrikuska gai horietaz jarraitzen da. Eta hau guztiau adiskidantza giro baten barnean, Anttonek bere herabetasunaz erdizkutaturiko sentsibilitatea jartzen du, Bixentek, kitarra elektrikoari, merkatal erabilkera ilunetik apartatuz, gizonarengana hurbilagotzen duen plastizitatea eman dion kitarralariaren azkartasun eta nerbioa jartzen ditu, eta gero Natxok, buruaz egiten du berba, baina bere espresioak ba du ere akordeoiaren poz sentimentala eta euskararen eresneurria.
Karlos Arco
