Maite Arroitajauregik (Eibar, 1977) musika herrikoia maite du, bere kantuetan eguneroko gauza txikiez hitz egitea du gustuko, musika gorputz guztiarekin sentitu behar dugula dio, bere musikaren tamainak hala eskatzen baitu, dantza eginez eta jolastuz, akatsik egiteko beldurrik gabe, gozamenenean ez baitago akatsik. Mursegok hardcore trumoi batez kontserbatorioko paretak botako lituzke eta hondakinen hauts artean jostailuzko xilofono batez sehaska kanta bat abestuko liguke. Izpiritu librea da Maite, agian egungo euskal musikan aurki daitekeen libreena, eta berarekin musikaz eta beste mila gauzaz hitzegitea kazetari batek izan dezakeen plazerrik handienetakoa…
MURSEGO: Gizonezkoaren ahotsa ezaguna egiten zait nolabait, baina nor den zehazki esateko ez naiz gai.
BADOK:Gizon eta emakume baten arteko behin behineko elkarlan bat da. Artista ezagunak dira biak eta Euskal Herrian jaioak. Gizonezkoa orain dela urte batzuk hil zen.
M: Josetxo Anitua?
B: Bai. Emakumezkoa asmatzea zailagoa dela onartzen dut, ez baita bere ohiko estiloa. Teresa Iturrioz da (Single), eta Pianístico diskoa ixten duen abestia da, “Los muebles”.
M: Elkarlan hau ez dut ezagutzen, baina Single oso gustukoa dut. Hala ere, orain dela gutxiko kontua dela onartu behar dut. Bere izena aspalditik ezagutu eta begirunez ikusten nuen arren, azken bi diskoekin hasi naiz benetan bere musika entzuten. Beste hainbat artistarekin gauza berbera pasatu zait. Egun, oso erraza da artista baten musika, spotify edo antzeko aplikazioen laguntzaz ezagutu eta entzutea, baina niri asko kostatzen zait musika berria era horretan aurkitzea. Agian, denbora edo ohitura falta izango da, baina artista berriak aurkitu ahal izateko, aldez aurreko jarrera eta pazientzia dira beharrezkoak, eta nik ez dut horretarako une egokirik topatzen. Musika ordenadorearen bitartez entzuteak, erosoa bada ere, ez nau inoiz erabat bete, eta ondorioz, musikari merezi duen arreta ezin diot eskaini.
Single arretaz entzuten hasi nintzen unean aho bete hortz utzi ninduen, bai diskoetan bai zuzenekoetan. Era berean, Ibon Errazkinek bere ondoan egiten duen musikari eta ekoizle lana itzela iruditzen zait. Teresak oso ondo kantatzen du eta kontzertu borobilak ematen ditu. Arropaz hiru bider aldatzen du, zein baino zein ederragoa, eta orohar estetika ikaragarri ondo lantzen du. Bere jarrera eta komunikatzeko gaitasuna asko gustatzen zaizkit. Ibon Errazkin, bestalde, oso musikari interesgarria eta inspiratzailea da.
B: Ibon eta Teresa erreferentziazko artistatzat dituzula esan daiteke orduan.
M: Bai, erabat. Le Mans, ordea, ez zait hainbeste gustatzen, ezta La Buena Vida ere. Egia esan, garai hartan oso hardcoreta nintzen eta ez nien kasu handirik egin. Aurreiritzi ugari nituela onartu behar dut.
B: Single-k bere bidea egin du beti, askatasun osoz, eta zentzu horretan zurekiko paralelismo garbia sumatzen dut. Zure jarrera oso antzekoa baita.
M: Bai. “Mi perrito librepensador” moduko abestiak, disko bati Pío, Pío izenbura jartzea, Garbanzorekin hip hop abesti batean kolaboratzea, hitzak hain ederrak eta ondo landuak izatea… Orohar, bere imaginario eta jarrerarekin erabat identifikatuta sentitzen naiz.
B: Eta Josetxori buruz zer esango zenuke?
M: Cancer Moon, noski, ezagutzen ditut, baina Le Mans-en antzera eta arrazoi ezberdinengatik, urrun samar geratzen zitzaizkidan bere garaian. Josetxo, berez, Artelekuk antolatutako Enkrueto de Musica Radiklal Brasca/ Auskal Muturreko Musika hartan ezagutu nuen, eta liluratuta utzi ninduela onartu behar dut. Jakintsu bat zen, oso irakurrita eta asko bizitako pertsona. Esaten zuen guztia interesgarria zen eta, aldi berean, pertsona oso hauskorra eta urduria zela garbi ikusten zen. Atom Rhumbarekin Kafe Antzokian eman zuen azken kontzertu hartan izan nintzen eta diskoa erosi ere, eta piskanaka bere musikan sartzen joan nintzen.
A: Beatlesen bertsioez osatutako Labeatzomorroen bibisekzioa diskotik atera dut.
M: Asko entzun dut disko hori. Ibon Rodriguez nire diskoetako kolaboratzaile eta ekoizle izan da eta lagunmina dut. Hitz larriekin idatzi beharreko artista bat da. Ekoizpen lanerako halako hirugarren belarri bat duela dirudi. Denetarik jo eta entzuten du. Musika ikaragarri maite du eta maitasun hori igorri egiten dizu. Pila bat ikasi dut bere ondoan. Disko honi dagokionez, bere kontzeptua asko gustatzen zait. Bertsio bat egiteko dauzkazun mila bide ezberdinen artean, hitzen fonetikarekin jokatzen dute hemen, ingelesezko hitzen antzeko fonetika baina esanahi erabat ezberdina duten euskal hitzak erabiliz. Oso emaitza zirraragarria lortzen dute.
B: Kasu honetan, adibidez, “Tente tente” hori, ingelesezko “Helter skelter” da. Hitz horien moldaketan Leire Lopez Ziluagak lagundu zien eta bera ere ekarri nahi nuke harira, Ibonekin batera Kafea eta Galletak-en muina osatzen baitu. Karate Press aldizkarirako egin zizuten elkarrizketan beraiei buruz esan zenuena asko gustatu zitzaidan: “Beraiek dira benetako intelektualak. Intelektuala ez da milaka erreferentzien zerrenda emateko gai dena. Intelektualak erreferentzia horiek bereak egiten ditu eta pentsatzeko modu berriak proposatzen ditu bere garaiko baldintza eta egoerarekiko konpromezu sendo bat mantenduz”.
M: Hiztegiak ematen duen intelektual hitzaren definizioa zein den ez dakit, baina niretzako pentsalari bat behar du izan, eta bere pentsatzeko moduak zerbait berria igorri behar dit. Nahiz eta iritzi ezberdinekoak izan, beste era batera edo beste ikuspegi batetik pentsarazteak nire bizitza aberasten baitu. Ibon eta Leire badira, zentzu horretan eta nire ustez, euskal komunitateko intelektualak. Artista eta kazetari askok iraganeko datu hotzak errenkadan bota baino ez dute egiten, benetazko ezer esan gabe, eta horrek aztoratu egiten nau. Datu eta gertakizun horiek uneko egoerara ekarri eta aplikatzen ez badira ez dute ezertarako balio. Kafea eta Galletak ekimenak egungo egoerarekiko konpromezu hori badaukala iruditzen zait.
B: Abestiaren kontzeptura eta bertsioak egitearen kontura bueltatuz, erreferentzia horiek zeure egitearen adibide ezin hobea da “Tente tente”. Zuk ere bertsio pila bat egin duzu, baina nola planteatzen duzu bertsio bakoitza?
M: Hasteko, musikari bezala, oso ariketa tekniko onuragarria da niretzat. Niretzako eta edozein musikarirentzako, zeren eta denok egin izan ditugu bertsioak une batean edo bestean, eta sarritan, bertsioak eginez hasi gara musika munduan. Azken batean, badira horren gustukoak dituzun hainbat kantu, zeureak bihurtzen dituzula. Beste kasu batzuetan, eta hau niri gertatu izan zait, enkarguz edo film baten soinu bandarako beharrezkoa zaizulako, ondo ezagutzen ez duzun edota gustukoa ez duzun abesti bat bertsionatu behar izaten duzu. Abestiaren ikasketa prozesu zehatz bat egitera bultzatuta zaude, eta niri oso aberasgarria iruditzen zait prozesu hori. Eta behin hausnarketa hori eginda, mila buelta eman ahal dizkiozu. Abestiarekin itxuraz zerikusirik ez duten kontzeptuekin nahas dezakezu, adibidez, edo tonua erabat goibeldu, edo giro tropikaleko ukitu bat eman… aukera infinitoak dituzu.
B: Abesti bat egitearen pareko sormen lana eska dezake.
M: Niretzat bai behintzat, oso aske sentitzen naiz eta erabat liluratzen nau. Abestia zure muga eta izaerara moldatu dezakezu, ez daukazu zertan jatorrizko artistaren trebezia edo gaitasuna izan. Beste talde eta musikariek egiten dituzten bertsioak entzutea ere asko gustatzen zait. Laboa/ Jacques Brel, IbonRg / Boris Vian edo Inoren Ero Ni / Shellac adibidez. Bertsioen mundua, ekarpen berriak egiteko modu oso aproposa izan daiteke.
Horri lotuta, zera esan behar dizut: sarritan, “bazka bila” nabilenenean, gustuko abesti bat topatu eta nire buruari “zein soinu polita” esaten diodanean, behin baino gehiagotan kopiatzen bukatzen dut. Ez dut batere lotsarik hori onartzeko. Ruperrek esaten zuen bezala, “nik ere ditut maite gauza erabiliak”. Jatorrizko soinua zeurera ekartzen baduzu ez dago plagiorik, nire ustez. Musika entzutea inspirazio iturria da niretzako, eta zerbait gustatzen zaidanean, kopiatzeko bultzada sentitzen dut, noski baietz!
B: Azkenean, soinu berri eta interesgarri hori, zergatik murriztu behar dugu abesti bakar batera? Beste hainbat gauza egin baitaitezke hortik abiatuz.
M: Hor da Negu Gorriak-en adibidea, berea egin zuen Public Enemy-ren jatorrizko soinua, ezta?
3.- “WANDERING STAR” (PORTISHEAD, ‘Dummy’, 1994)
M: Portishead!!! Erabat markatu nau disko honek. Pentsa ezazu, 18 urte nituen Portishead lehenengo aldiz entzun nuenean, dena belaki baten moduan xurgatzen ari zaren une horretan. Portishead-ek unibertso berri baten ateak ireki zizkidan: ahots hura, nahasketak… alde guztietatik inspirazioa jaso nuen. Garai berean aurkitutako Fugazi, Ama Say, Pixies edo Dut-en eragin berbera izan zuen nigan.
B: Fugazi eta Dut aipatzen dituzula, eta hari horri helduz, zu 90eko hamarkadaren “alaba” zarela esan daiteke. Hots, garai hartako estetika eta jarrerak erabat markatu zintuzten. Baita niri ere, egia esan. Garbi dago zahartu egin garela eta oraingo gazteak beste mundu batean eta beste erreferentzia batzuekin bizi direla. Baina, agian, bidean zerbait galdu egin dela esango nuke, nahiz eta zehazki zer den esateko gai ez izan. Ea zuk sentsazio bera duzun jakin nahi nuke.
M: Bai, guztiz bai, eta pena handia daukat. Batzuetan talde interesgarriak entzuten ditut baina ez da gauza bera, ezta gutxiago ere. Egia da gaztea zarenean gauzak beste era batera bizi dituzula eta horrek eragin handia duela zure pertzepzioan, baina ez da soilik hori. Nire ingurunean oso zabalduta dagoen sentsazio da. Garai arteko taldeen indarra eta eraginkortasuna duen talderik ez dago gaur. Lisabö, Shellac, Nirvana, trip-hop guztia… horren parekorik ez da.
B: Musikak eboluzionatu eta aldatu behar duela garbi dudan arren, garai hark erakutsi zuen jarrera betirako baliogarria izan daitekeela uste dut.
M: Noski baietz, jarrerak betirako balio du eta kasu askotan ez da galdu. Baina ez dut uste jarrerakin nahikoa denik. Musikak ere, berez, ona izan behar du.
B: Bai, hala da, baina garai hartako komunitate sentsazioaz ere ari naiz.
M: Tira, hori bai galdu dela. Izenik ez dut emango, baina ezaguna dudan talde gazte batek Bidehutsen diskoa kaleratzeko nola moldatu naizen galdetzen didanean eta lagunak ditudala eta gauza erabat naturala izan zela argitzen diodanean ezer ulertzen ez duela iruditzen zait. Diskoetxe handi bat haien bila etorriko dela espero dute. Bidehutsek modu asanblearion funtzionatzen duela kontatzean flipatu egiten dute.
B: Une batzuetan, 80ko hamarkadara bueltatzen ari garela iruditzen zait, non diskoaren industriak ikaragarrizko indarra zuen eta pop izar bat izatea gazte guztien ametsa zen.
M: Baliteke. Denetarik egongo da, baina nik baloreetan atzera egiten ari garela sumatzen dut. Umeen hezkuntzan aritzen naiz eta bertan ikusten dut gure gurasoen garaian apurtu nahi izan ziren hainbeste traba eta hesi berriz eraikitzen ari garela. Gero eta berekoiagoak gara. Genero berdintasunaren alorrean, aurrera baino gehiago atzera egiten ari gara sarritan. Ezkor samarra naiz, egia esan.
4.- “MOONDOG’S THEME” (MOONDOG, ‘The Viking Of 6th Street’, 2015)
M: Ez dakit zer den, baina asko gustatzen zait. Pilota partida baten soinua dirudi.
B: Oso musika zaharra da, 50eko hamarkadakoa. Baina berriki berrargitaratu den bilduma batetik hartu dut. Egilea, bizar luzeduneko gizon itsua eta agure itxurakoa, eskale moduan ibiltzen zen New Yorkeko kaleetan.
M: Ah bai, Moondog da, orduan.
B: Horixe bera.
M: Azkoitiko jendearen bitartez ezagutu nuela uste dut, Musika Radiklal Braska ekimen hartan. Orokorrean Audiolabek [Artelekuko audio laborategiak] antolatutako elkarketa eta lantegi haiek musika entzuteko modu berrietara ireki zituzten bai nire burua baita nire belarriak ere.
B: Moondog ekartzearen arrazoia bere musikaren izaera jostaria da. Abesti honen kasuan adibidez, ezin dizut erabiltzen dituen instrumentuak zeintzu diren ziurtasun osoz esan, zeren eta askotan berak asmatu eta eraikitzen baitzituen. Zuk jolaserako izaera hori baduzu, eta gustukoa duzu zeure instrumentuak egitea edota gauza arruntak zure instrumentu bihurtzea, ezta?
M: Bai. Niretzat, dena da musika. Testuinguru egokian, edozein soinu, edozein zarata, musika bihur daiteke. Urrutirago joan gabe, film labur baterako musikan tutu batean sartutako puxtarri batzuk erabili nituen. Baina gauza ez da “arraro” edo “interesgarriaren” itxura egitea, ezta gutxiago ere. Nik soinu jakin bat dut buruan eta hura lortzeko eskura dauzkadan baliabide guztiak erabiltzen saiatzen naiz. Zaratatxo “asmatuak” eta soinu “konbentzionalak” oso ondo konbinatzen direla uste dut. Oso modu naturalean nahasten ditut. Eta bai, bada jolas moduko zerbait, neurri batean, behintzat. Esperimentatzea eta jolastea erabat lotuta dauden kontzeptuak dira niretzako. Sinonimoak dira.
B: “Akatsez” baliatuz gauza berriak sor daitezke ere. Amorantek bere elkarrizketan komentatzen zidan berari oso erabilgarria suertatzen zaiola errorea.
M: Bai, noski, Amorantek oso barneratua dauka kontzeptu hori eta oso ondo erabiltzen du. Amorante aipatzeak autotunea gogorarazi dit. Azkenaldi honetan, adibidez, autotuneko pedala ahotsa ez den beste edozein soinu iturrira konektatzen ari naiz, txeloa esaterako, zer gertatzen den probatu eta ikusteko. Horrela ibiltzen naiz soinu berrien bila. Inoiz entzun ez duzun soinu berri bat sortzea oso gauza zirraragarria iruditzen zait.
B: Jolasaren hari mutur hori erabat utzi gabe, umeentzako egin dituzun tailerrak aipatu nahi nituzke. Irakaslea zara gainera, eta musika hezkuntzan integratzearen oso aldekoa, ezta?
M: Bai, urte asko daramatzat irakaskuntzan eta musika bertan integratze aldera lan asko egin dut. Nik, beste askok bezala, frustrazioz gogoratzen dut haurtzaroko musika irakaskuntza. Solfeoari lotuegi zegoen eta horrek erabat aspertzen ninduen. Musikaren irakaskuntza solfeoaren alorrera murrizteari akats handia deritzot. Solfeoa, musika idatzi eta interpretatzeko modu bat da baina ez du musika sortzeko baliabiderik ematen. Edwin Gordon-en teoriak ikasi ditut eta erabat ados nago harekin. Musika hizkuntzarekin parekatzen du Gordonek: umeak, nagusiei hitz egiten entzutean, haien entonazioak ezberdindu eta interpretatzeko gai dira, eta gero imitatzen saiatzen dira, hasiera batean marmarka eta hitzak ahoskatu gabe, eta gero, pixkanaka-pixkanaka, hitz monosilabikoetatik konplexuagoetara pasatzen dira, eta azkenik esaldi osoak ahoskatzeko gai dira. Musikaren irakaskuntzarekin antzeko zerbait egin beharko litzateke. Entzumena landu behar da lehenik, nota pare batekin eraikitako kantu errazekin hasi, eta gero gauza konplexuagoetara joan, pausoz pauso. Era horretan estrukturak barneratzen dituzu, estruktura sintaktikoak ikasten ditugun bezalaxe, eta horien bidez musika sortu eta musikaren bidez adierazteko gai izatera iristen zara. Musika klase batek dinamikoa izan behar du eta gorputz guztia erabili behar duzu bertan. Musika “gorpuztu” egin behar dela diot nik. Musika gorputzarekin bizitzen den esperientzia bezala ikusten baduzu, askoz aberatsagoa bihurtzen da, askoz sakonago grabatzen da zure barnean.
5.- “NOVIAS” (LORENA ALVAREZ Y SU BANDA MUNICIPAL, ‘Anónimo’, 2012)
M: Lorena Alvarez da.
B: Zure abesti baten bertsioa egin du, ezta?
M: Bai, zehazki Kaxianoren “Itsasontzi baten” abestirako egin nuen moldaketa aukeratu zuen Radio3-eko irratsaio batean jotzeko. Elkar ezagutzen dugu eta bien arteko kontaktua mantentzen dugu. Oso gustuko dut bere lana. Musika herrikoia ikaragarri gustatzen zait, eta Lorenak musika herrikoia hartu eta bere erara moldatu du, oso modu aske eta pertsonalean. Biziki maite ditut bere jarrera eta bere iruditeria.
B: Horrekin lotuta, abestien hitzak aipatu nahi nituzke. Zuk, abesti batean, edozertaz hitz egiteko askatasuna aldarrikatu duzu. Hots, eguneroko edozein gertakizun baliogarria izan daitekeela abesti bat sortzeko, Lorenarenak bezalaxe.
M: Musika bizitza da eta bizitza musika da niretzako, beraz, zertarako ezarriko dut mugarik? Egunero egiten ditudan gauzei buruz nolatan ez dut hitz egingo, bada? Askotan gai zehatz batez norbaitek kantu bat egitea ondo legokeela otutzen zait eta azkenean neronek egiten bukatzen dut. Lorenak antzeko eran lan egiten du eta Nacho Umbert ere oso gustukoa dudan beste adibide bat da. Eguneroko istorio txikiei kantatzen diete biek. Kostunbrismoa maite dut musikan. Hor dira Hermanos Cubero ere, Alcarriako eskualdeko doinu eta istorio herrikoiak bluegrass eta beste hainbat estilorekin nahastuz eta izugarrizko kantu ederrak eginez. Oso identifikatuta sentitzen naiz haien lanarekin. Era honetako nahasketek zoratu egiten naute eta bide oso aberatsa irekitzen dutela uste dut.
6.- “EE CHÊ” (ANNA HOMLER, ‘Breadwoman and Other Tales’, 1985)
B: Aurten berrargitaratu den disko bat da, jatorriz 1985 inguruan grabatu zen.
M: Asko gustatzen zait baina ez dakit zer den.
B: Oso disko kontzeptuala da, aintzinako folk edo doinu tribalen oihartzunak efektu hipnotikoa duten ehundura elektronikoetan txertatzen ditu. Erabat asmatutako hizkuntza batean dago abestuta gainera, abestiaren sonoritateari ondo egokitzen zaion fonetikaz eraikitako hizkuntza, alegia. Zuk behin baino gehiagotan aipatu izan duzu, hitzen sonoritatearekin eta fonetikarekin jokatzea gustukoa duzula.
M: Hala da, askotan esan dut. Hitzak beste instrumentu edo osagai moduan erabiltzea gustatzen zait. Baina, tira, erabat funtsezkoa iruditzen zait, ez dut ezer berririk asmatu.
B: Euskarak aukera zabala eskaintzen du zentzu horretan, agian erabat esploratu ez dena gainera.
M: Bai, eta Anna Homlerrek kantu honetan egiten duen bezala, existitzen ez diren eta ondo egokitzen diren hitzak asmatu daitezke ere. Lortzen duen efektua benetan liluragarria da, Amazonaseko tribu baten kantu bat edo antzeko zerbait dirudi.
A: Amorantek zera esan zidan: bere ustez, euskarazko hainbat abesti, funtsean, doinu anglosaxoiarretan oinarrituta zeudela. Hau da, egileek lehenengo doinua eta egitura pop anglosaxoiaren eredua jarraituz sortzen dute, eta gero euskarazko hitzak jartzen dizkiete. Ondorioz, emaitza ez da inoiz borobila, hitzak nolabait txertatuta daude eta abestiek pittin bat “behartuta” daudela dirudite.
M: Hainbat artista euskaldunen maketak horren adibide garbiak dira, “watxugueian” baitaude abestuta. Hitzik gabe eraikitzen dute doinua eta bukatu ondoren soilik gehitzen dizkiote euskarazko hitzak. Zergatik ez dugu zuzenean euskaraz abesten? Suposatzen dut eredu anglosaxoia horren barneratuta izatean oso zaila egiten zaigula haren mugetatik ateratzea.
B: Hala da, baina Amorantek zioen bezala, euskarazko hitzetatik hasi eta gero doinua egokitzen baduzu, askoz naturalagoa izango da emaitza. Hizkuntza bakoitzaren fonetikak doinuak modu berezi batean lantzeko aukera ematen dizu, eta agian euskaraz ez dugu oraindik erabat landu aukera hori.
M: Erabat ados nago. Oso burutapen interesgarria iruditzen zait benetan. Baita asmatutako hizkuntza batean kantatzearena ere, burutik behin baino gehiagotan pasa zaidan ideia da. Baina, zoritxarrez, disko bat era horretan grabatuko banu, oso testuinguru “artistiko” eta murritz batera eramatera behartuta egongo nintzateke eta pena da hori ere…
B: Beste baterako eztabaida interesgarria da hori…
7.- “FUCK THE PAIN AWAY” (PEACHES, ‘The Teaches of Peaches’, 2002)
M: Oso ezaguna egiten zait kantua, “Teaches of peaches” espresio hori bereziki…
B: Bere izena esan duzu dagoeneko.
M: Ah, Peaches da orduan.
B: Hala da, bai.
M: Era horretako gauzak asko gustatzen zaizkit, electroclash estiloa, orohar.
B: Bai, badakit. Le Tigre, Miss Kittin, Atari Teenage Riot eta abar gustukoak zenituela irakurri nuen eta Peaches aukeratu dut horien artean, emakumezkoa eta bere izaera feminista dela-eta. Era batera edo bestera, zure alderdi “punkiaz” aritu nahi nuke.
M: Aste honetan urrunago joan gabe, Bikini Kill-eko Kathleen Hannaren dokumentala ikusteak bere bakarkako Julie Ruin proiektua gogorarazi dit. Bere etxean erritmo kaxa batekin eta bakarrik landutako gauza zoragarria izan zen hura, eta nik ere erritmo kaxa bat behingoz erosi eta era honetako doinu gordin eta lo-fi-ak egiteko bultzada sentitu dut berriz ere.
B: Abesti honen laguntzaz, zure akademiako garaiak ere gogoratu nahi izan ditut. Hardcore eta punk zalea izanik, dezente sufritu zenuen bertan, era horretako musikak akademian lekurik ez izateak erabat aztoratzen baitzintuen. Barne gatazka handia izan zenuen, ezta?
M: Gogoratzea ere nekeza egiten zait. Niretzako musika dena zen, ezin nituen muga eta sailkapen haiek onartu. Bach-en musika ederra da, noski, baina beste mila gauza ere, musika jantzi eta ez jantziaren arteko bereizketa hori beti gorrotatu izan dut. Horretaz gain, irakaskuntza mundu horrek musika interpretatzeko modua erakusten dizu bakarrik, inoiz ez sortzekoa.
B: Akademiatik irtetean, partitura bat ez zenuela inoiz berriro erabiliko agindu omen zenion zeure buruari.
M: Bai, hala da. Eta, egia esan, oso gutxitan erabili izan ditut. Baina, aldi berean, una batzuetan lagungarriak zaizkidala onartu behar dut. Amaieran izan nuen irakasle bati esker (Itziar Atutxa) bukatu nituen ikasketak, bestela bertan behera utziko nituzkeen. Baina hura guztia pasatu nuelako naiz naizena eta ez diot buelta gehiegi eman nahi.
B: Akademiaren kontuarekin amaitzeko, inprobisazioaren gaia aipatu nahi nuke. Zuk sarritan landu izan duzu inprobisazioa. Baina akademian ia batere lantzen ez dela komentatu duzu.
M: Ez, nire garaian behintzat, batere ez. Egun, gauzak pittin bat aldatuko zirela suposatzen dut. Jazza lantzen da, baina jazz akademikoaren inprobisazio eremua oso estua dela esango nuke. Musikariak inprobisatzen jakitea nahitaezkoa iruditzen zait, eta ni, nire kabuz edo antzeko ikuspegia duten beste artisten laguntzaz landu behar izan dut alderdi hori. Ibon Rodriguez eta biok sortu genuen gol/portero proiektua, adibidez.
B: Nola planteatzen duzu inprobisazioa? Musikari batek inprobisatzeko gaitasuna eta inspirazioa nondik ateratzen duen galdetu diot beti nire buruari.
M: Nik beste musikari batzuekin batera inprobisatu dut beti, eta horrelakoetan, besteak proposatzen dizuna entzun behar duzu lehenik. Gero, hura jarraitu dezakezu, zerbait berria kontrajarri, egin duen esaldi bati bukaera eman, edo zati zehatz bat nabarmendu… Mila modu dituzu erantzuteko eta erabakia zeurea da. Autistekin lan asko egin dut eta inprobisazioak pila bat lagundu dit alor horretan. Autisten kasuan, musika komunikaziorako baliabidea bihurtzen da eta haren bitartez autista bere barne mundutik aterarazten saiatzen naiz.
B: Inprobisazio kolektibo horietan musikarien arteko elkarrizketa bat ematen da, eta diozun bezala, ondokoak egiten duena entzuten jakitea ezinbestekoa da. Irakurketa politiko –eta demokratiko— bat egon daiteke hor, ezta?
M: Erabat ados! Musikoterapia taldean egiten denean ere modu horretan lantzen da eta partaideen pertsonalitateak antzeman daitezke egiten dituzten instrumentu aukeraketa eta jotzeko moduaren bitartez. Diozun bezala, entzuten eta isiltzen jakitea funtsezkoa da. Isiltasuna geroz eta arlo eta une gehiagotan aldarrikatzen dut. Musikak isiltasuna behar du existitu ahal izateko, bestela ezin da musika izan.
8.- “OUAKHA DIAL KHEIR WOMEN’S CHORUS (TAHALA)” (CHIKH AYYAD OU HADDOU AND ENSEMBLE, ‘Music of Morocco: Recorded by Paul Bowles’, 1959)
B: Abesti hau norena den asmatzea oso zaila dela onartzen dut. Marokoko emakume abesbatza baten grabaketa da. Paul Bowles idazleak 50eko hamarkadan Marokon egin zituen kantu eta doinu herrikoien grabaketen bilduma batetik hartu dut. Dust-To-Digital diskoetxeak berriki argitaratu du. Musika herrikoiaz aritzea zen nire asmoa eta Afrikakoa oso gustukoa duzula jakin banekien.
M: Musika herrikoiarekiko grina handia dut. Doinu hau ez dut ezagutzen, baina oso ederra iruditu zait. Etengabe jotzen dut era honetako musiketara. Radio France-ko Ocora zigiluaren grabaketen zale handia naiz. Radio 2-eko Músicas Lejanas programari erabat kateatuta nabil azkenaldian. Musika tribalak eta Alan Lomax-en moduko landa grabaketa etnografikoak ateratzen dituzte. Musika guztien muina hor dago, eta inspirazio iturri amaigabea da niretzako. Erretiroan etnomusikologoa bihurtzearekin amets egin dut sarritan. Bere garaian, Azkuek edo Aita Donostiak egin zuten antzera, ondare musikal hori jaso eta gorde nahi nuke.
B: Era honetako grabaketen inguruko polemika ere badago. Jatorrizko egileek sarritan ez baitute sortzaile eskubide legalik, diskoen salmentatik ez dute dirurik jasotzen eta jabetze kultural bidegabea gertatzen dela salatzen dute batzuk. Funtsean baliteke hala izatea, baina grabatu eta berreskuratzen ez baduzu betirako galduko da. Egilearekiko modurik duinenean egin behar dela garbi dago, baina ezin da galtzen utzi. Altxor kultural bat da eta hamaika gauza berri sortzeko inspirazio bilakatu daiteke.
M: Hala da. Pena handia litzateke galtzea. Era honetako musikekin izugarri gozatzen dut eta erabat liluratzen naute. Atenporalak eta betierekoak dira, eta aldi berean, inoiz entzun duzun gauzarik abangoardistena iruditzen zaizkizu batzuetan. Kantuekin kultura eta herri bat ezagutzen duzu gainera. Oso aberasgarria da.
9.- “XIHUKWANI” (NOZINJA, ‘Nozinja Lodge’, 2015)
M: Bai!!!! Sarrera hori ondo ezagutzen dut. Nola da bere izena? Nocilla!!
B: Oso ondo, Nozinja da.
M: Gure etxean “Nocilla” deitzen dugu, kar, kar. Zale amorratuak gara. Youtuben azaltzen diren dantzak ikusi al dituzu? Ikaragarriak dira!. Erritmo elektroniko dantzagarriak era honetako doinu herrikoiekin nahasten badituzu, bonba bat daukazu esku artean!
B: Nire ustez, gaur egun egiten den musikarik freskoena, kitzikagarriena eta benetan abangoardistena, gehienetan hirugarren mundutik dator, edota lehenengo munduaren barnean ditugun “hirugarren munduko” ghettoetatik.
M: Islam Chpisy entzun al duzu?
B: Nozinja edo Islam Chpisy ekartzearen artean zalantzan ibili naiz. Chpisy ere izugarri gustatzen zait.
M: Zuzeneko zoragarriak ematen ditu, eta instrumentazio aldetik ikaragarri xinplea da gainera: teklatu zizttrin bat eta bateria… Ez dago bizitza konplikatu beharrik. Biek dantzarako musika egiten dute. Dantzarazten zaituen musikak zerbait badu… Musika dantzarako sortzen da edo musikak bultzatzen du dantza?
B: Reggaetoia erabat deitoratzen dute askok eta arreta pittin batez entzuteko paradarik ez dute hartu nahi, baina bere kutsadura eta beste hainbat erritmo latinoren doinu txundigarriak daude hor kanpoan. Lisboako Principe Discos zigiluak, batida erritmoak eta elektronika esperimentala ederki nahasten ditu, adibidez. Funtsa bera da beti. Bitarteko handi eta garestirik erabili gabe, alderdi herrikoia eta sustraiak erritmo dantzagarri desinhibitu eta esperimentatzaileekin uztartzea, alegia.
M: Dantzarako musika da dena, eta bereziki maite dut hori: Tinariwen, Mdou Moctar, Omar Souleyman… Topikoa bada ere, baliabide gutxi izateak sormena kitzikaten du. Emaitzak hor daude.
10.- “LOVE” (MICA LEVI, ‘Under the Skin. Original Soundtrack’, 2014)
M: Bai, hau film baten soinu bandatik dator. Diskoa badaukat gainera. Neska bat da egilea… Mica…
B: Mica Levi.
M: Asko gustatzen zait. Amama filmaren musika egiterakoan hauxe izan zan nire erreferentzia nagusia, asko entzuten bainuen garai hartan, eta ondorioz, oso gauza iluna atera zitzaidan hasiera batean eta gero pittin bat gozotu egin behar izan nuen filmaren izaerara moldatzeko.
B: Mica Levi ere kontserbatorioko musikaria da, baina hortik kanpo denetarik egin du, bere instrumentuak eraiki edota hip-hopa eta elektronika dantzagarria landu. Jarrera aldetik, artistikoki, zurekiko antzekotasun puntu bat nabaritzen diot. Baina, elkarrizketa amaitzeko, beste arlo bat aipatu nahi nuke. Emakume artista eta, are gehiago, aldi berean ama eta artista izatea zein zaila den, hain zuzen ere.
M: Hala da, oso zaila da. Nire bikotekidearen eta gurasoen laguntza handia behar dut hau aurrera ateratzeko. Tribu baten moduan mugitzen garela esaten dut askotan. Semea goizean eskolan utzi eta iluntzera arte ez dut berriz ikusterik izaten, langile autonomoa eta sortzailea bainaiz. Familia kontziliazioaren kontua oso utopikoa da oraindik herri honetan. Era berean, nire semeak ama eta musikaria naizela ikusi eta sentitzea nahi dut. Niretzako musika behar bat da eta behar hori ez badut asetzen ez naiz pertsona osoa eta eredua inoiz izango. Nire ingurunean “heroi” baten moduan ikusten naute batzuk eta ez luke horrela izan behar. Arruntagoa eta samurragoa izan beharko luke nire kasuak, baina, zenbat ama dago musikari aktiboak direnak? Oso gutxi, zoritxarrez. Gizartea gehiago inplikatu beharko litzateke arlo honetan, gizarteak erantzukizun bat izan behar duela uste dut.
Genero berdintasunean eta kontziliazioan, Euskal Herrian asko dugu lantzeko oraindik. Formula zehatza zein den ez dakit, hala ere. Baina jakin badakit ama izango ez banintz eta klaserik emango ez banu, artista hobea edo gutxienez “dedikatuagoa” izango nintzela. Askoz gauza gehiago egingo ahal izango nituzke, gauza askori ezetz esan behar baitiot. Bigarren ume bat izatea planteatu izan diot nire buruari baina orduan erabat utzi beharko nuke dena, eta pena handia litzateke. Konpromezu bitxi bat sentitzen dut nire jarraitzaileekiko. Hotsandikoa dirudien arren, erabat kontrakoa da, haiekiko zerbitzari baten moduan ikusten baitut nire burua. Gehiegi konplikatzen naizela esaten didate baina entzulego baten aurrean jartzeak era honetako sentsazioak eragiten ditu.
