Dennis Hopperren 1969, urteko Easy Rider filmean The Byrds, Steppenwolf, The Band edota Jimi Hendrix talde rockeroen abestiak entzuten dira. Aitzindaria izan zen filma eta baita haren soinu banda ere: Estatu Batuetako zinemagintza berriaren mugarria. Ordutik euri asko egin du, ordea. Eta asko hitz egin da rock musikak zineman izan duen presentziaz; baina ez hainbeste zinemak rock musikan izan duenaz. Eta euskal rock musikan (izan) duenaz?
Durangoko Plateruena antzokiak urteak daramatza Kantuaren kantoia izeneko musika jardunaldiak antolatzen. Horietan Euskal Herriko musikariek beraien kantuak, konposatzeko moduak, kontzertuak edota bestelakoak izan ohi dituzte hizketa gai; artista bakoitzaren burutapenen eta eldarnioen arabera. Musika tresnak ere soinean izaten dituzte eta, tarteka-marteka, kontakizun horiek kantu batzuekin apaintzen animatzen dira.
2009ko neguan Pettik eskaini zuen emanaldia dut bereziki gogoan. Kantari beratarrak “kultuko” zenbait filmen inguruan jardun zuen, berari “kitzika berezia” egiten diotenak. Film horiek maisulanak direla azpimarratu zuen, eta modu berean, guztien musikak oso esanguratsuak direla: “Musikari bikainek egindako musika-lan paregabeak”. Soinu banda bakoitzaren azalpena eman ostean, horien interpretazio propioa egin zuen, gitarra akustikoa lagun, bere ohiko estiloan. Zazpi urte igaro dira ordutik eta nekeza da iluntze hartako guztia gogoratzea. Baina gauza batzuk buruan iltzatuta gelditu zitzaizkidan.
Gogoan dut Francis Ford Coppolaren The Godfather filmaz solastu zela, eta Nino Rotak filmerako konposatu zuen melodia famatuaz. “Melodia fina, tragikoa… oso sicilianoa”. Eta kantu horren harira, anekdota bat kontatu zuen: “Behin Italian etxe okupatu batean izan nintzen, jai bat antolatu zuten eta kontzertutxo bat eman nuen. Ideia ona iruditu zitzaidan Nino Rotaren kantua jotzea, barregarria, eta jendeak ondo hartuko zuela… Italian geundenez eta melodia aski ezaguna zelako. Baina kantua jotzen hasi bezain laster konturatu nintzen han zeudenei grazia gutxi egiten ziela kanta hark”. Hots, ez zuten begi onez ikusi Pettiren “broma”. “Antza, Mafiarena gai serioa da Italian!”, aitortu zuen, erne, kantariak.
Gogoan dut Quentin Tarantinoren Pulp Fiction filmaz solastu zela, eta han agertzen den gitarra punteo basatiaz. Jo ere egin zuen. Baina Petti ez zen akordatzen gitarra jotzailearen izenaz eta ea norbaitek dakien galdetu zuen. Nik neuk erantzun nion: “Dick Dale!”. Eta berak berehala: “Horixe, dale dale!”. Ingelesez “Dick Deil” ahoskatzen dela iradoki zuen gero. Eta ni, lotsatuta. Horrela bada, haren gitarra jotzeko moduaz hitz egin zuen, eta Pulp Fiction filmak, oro har, duen soinu banda “gihartsuaz”.
Gogoan dut Jim Jarmuschen Dead Man filmaz solastu zela: “Western moderno bat zuri beltzean”; eta Neil Youngek filmari egin zion soinu banda ilunaz. Azpimarratu zuenez, Youngek guztiz inprobisatu omen zituen musika guztiak: grabazio estudio batean filma proiektatu zioten, eta hura ikusteaz batera, gitarra eskuan, zazpi kantu instrumental sortu zituen, momentuan, hantxe bertan. Hura imitatuz, Pettik ere soinu bandaren zati batzuk trebetasunez jo zituen: kantari nafarra beti izan da erdi bluesman beltz, erdi cowboy zuri.
Guk geuk, Eskean Kristök, Dead Man filmean oinarritutako kanta bat egin genuen. Debut maketan dago. Saiatu ginen, halamoduz, labur labur, William Blake filmeko protagonistaren ajeak kontatzen. Guk ere zerbait apartekoa sumatu genion film hari: giro berezia dauka, bitxia. Irudiek, pertsonaiek eta baita istorioak ere ezohiko indarra daukate. Kutsu makabroa dario alde guztietatik zintari. Umore beltza ere ez du falta. Eta sinbologia xamaniko mistikoa. Aktore taldeari dagokionez: Johnny Depp narratzaile, poeta eta protagonista gisa. Robert Mitchum, John Hurt, Billy Bob Thornton… eta, besteak beste, Iggy Pop ere agertzen da kameo txiki bat egiten.
Eta orain, Ardoa eta odola! Izenburu hori dauka Gaizka Amondarainek eta Manex Agirrek estreinatu berri duten ikuskizunak. Eta gauzak zer diren!, ikuskizun horrek Jarmuschen Dead Man pelikula du oinarri. Amondarainek eta Agirrek Celosamente gordea saioa egiten dute Hala Bedi irratian. Eta saio horietako batean filmari buruzko irratisail poetikoa egin zuten behinola. Irratisail hura ez zen bere hartan geratu ordea, eta zerbait mardulagoa sortu dute: poesia errezitaldi musikatua eta irudiduna. Luxuzko bidaideak topatu dituzte zeregin horretarako: Joseba B. Lenoir, Miren Narbaiza eta Ander Mujika (Napoka Iria) musikariak.
“Ez dago zuribeltzezko pelikula bateko odol beltza baino gauza beltzagorik…. Ardo gorriari ardo beltza esaten zaio euskaraz, beste hizkuntza batzuetan ez bezala. Zergatik ote? Zenbat ordu irakin behar du odolak ardo bihurtzeko?”. Horra hor ikuskizunaren haria jarraitzeko —eta izenburua interpretatzeko— emango dituzten koordenada artegagarriak. Beltza da ikuskizuna bera ere, bai hitzak eta baita musika ere: atmosfera laiotzak eta hotzikara deserosoak.
Hortaz… gaizki eginak atzetik jarraika ditugunean, eta itsu eta biluzik sentitzen garenean… animalia baino animaliago bihurtzen garenean, eta ehiztari beharrean ehizaki… horrelakoetan, eta horrelakoetan bereziki, poesiak arima sendatzeko balio du. Eta bai Dead Man filmeko protagonistak eta baita Ardoa eta odola ikuskizuneko mamuek ere esaldi bera behin eta berriz xuxurlatuko digute, buruan iltzatzeraino eta zoratzeraino: “Ni naiz William Blake, gizon zuria hil zuena. Ezagutzen duzue nire poesia?”.
