«Izan dudan heziketa alboratzea kosta egiten zait»

Ezustean egin zuen agerpena euskal kantagintzaren munduan, 2013an, Neighbor bikotearen gidari eta kantari moduan (Josh Cheatham gitarra jotzaile estatubatuarra da proiektuaren beste hanka). Ura patrikan (Gaztelupeko Hotsak) estreinako lanarekin erakutsi zuen jada ahots propio bat bazekarrela, eta hasiberriari lotzen ez zaion irmotasuna zuela bere proposamenak. Iazko Hau (Gaztelupeko Hotsak) bigarrenarekin, proiektuaren izaera ez ezik, berea duen lengoaia landu eta sendotu egin du. Ikasbidea hartzen du aintzat Maite Larburuk. Antzinako musikari lotua jarraitzen du profesionalki, biolin jotzaile moduan hainbat talderekin arituz Europan barrena. Bien bitartean, ahal duenetan, Neighborri tarte bat egiten dio, zuzenekoak emanez Euskal Herriko hamaika txoko eta aretotan. Irungo Oiasso museoan (Gipuzkoa) ariko da Neighbor, otsailaren 3an; Bilboko Biba aretoan, otsailaren 4an; eta Elizondoko Arzkuenea kultur etxean (Nafarroa), otsailaren 5ean.  

Maite Larburu. (Dani Blanco)

Lehen diskoa kaleratzean esan zenuen antzinako musikaren hertsitasunetik irten eta libreago aritzeko baliatu nahi zenuela kantagintza. Lortu duzu hori?
Ez. Norberak plan batzuk izaten ditu buruan, baina gero bidean beste plan batzuk ateratzen dira. Libreago nabil espero ez nuen gauzatan.

Adibidez?
Sorkuntzan, esaterako. Neure buruaz ez nekizkien gauza batzuk azaldu dira. Egiten jakingo ez nituela uste izan eta egin ditudan gauza batzuekin harrituta geratu naiz. Esaterako, konposatzeko orduan. Ahotsarekin ez hainbeste. Beste gauza batzuekin ez dut lortu. Pentsatzen nuen perfekzionismoa alde batera uzteko gauza izango nintzela, baina ez dut lortu. Gauza teknikoekiko, soinuaren kolore eta kalitatearekiko fijazioa… hori oraindik hor dago. Izan dudan heziketa alboratzea kosta egiten zait.

Eta Neighborrren proiekturako txarrerako dela iruditzen zaizu?
Ez nuke esango txarrerako denik, baina, askotan, sufriarazi egiten dit horrek. Beti iruditzen zaigu besteak libreago dabiltzala, igual entzuten dut ahots hautsi bat, edo asko eta ederki errezitatzen duena, adibide ohikoak jartzearren, Louis Armstrong edo Tom Waits, eta konturatzen zara ez duela hainbeste inporta haien afinatzeko moduak. Edertasun bat dute bere horretan. Niri, asko kostatzen zait edertasun mota hori nigan ikustea, eta uste dut nire heziketagatik dela, baina ari naiz…

Bigarren diskoarekin kantagintzan finkatuago ikusten duzu zeure burua?
Kantagintzan sakontzeko balio izan dit, sorkuntzaren munduan sartzeko aukera gehiago eman diot neure buruari, eta denbora lapurtu diot ordulariari horretarako.

Seguruago sentitzen zara?
Gauza batzuetan, bai. Nik egiten diot traba neure buruari, neure buruari kanpotik datozen eraginetan kateatzen uzten baitiot.

Zer iristen zaizu kanpotik?
Batek esan duena, edo besteak esan duena; kritika hau dela edo bestea. Edo kritika izan gabe ere, jendeak pentsatzen duena… baina neronek egiten diot traba neure buruari. Josh [Cheatham], adibidez, oso desberdina da horretan. Egia da berak ez duela Euskal Herriko jendearen hainbesteko eraginik jasotzen, kanpotarra baita, baina ez zaizkio inporta gauza horiek.

Bide berri bati ekin zenion lehen diskoarekin. Kritika onak jaso ere bai. Hala ere, ez zarete geratu bertan goxo. Bigarrenean, arriskuak hartu eta oraindik eta muturrerago eraman duzue zuen lengoaia.
Ez da izan ariketa kontziente bat. Ez dut horretan pentsatu. Sorkuntza ikasbide bat da niretzat. Kantuek beste forma bat hartu badute ikasketa prozesuak horretara eraman nauelako hartu dute. Ez banu berrikuntzarik egingo, esan nahiko luke ez naizela deskubritzen ari.

Soinu bilatzailetzat duzu zeure burua?
Ez, ni edertasunaren bila joaten naiz, eta ditudan baliabideak erabiltzen ditut horretarako: soinua, hitza, arkatza, sukaldean aritzeko espatula… Saiatzen naiz nire edertasunaren ideia hori ahal dudan ondoen islatzen. Hitza nola jantzi bilatzen dut, hitz hori eder izan dadin, baita bere itsustasunean ere, edo mina eman dezan, edo beste edozer gauza…

Askorentzat zara gurean oso ohikoa ez den ahots molde baten agerpena. Zer-nolako feedback-a sentitu duzu jendearekin?
Jendeak asko esaten dit «zer berezia» eta «zer zaila zure kantatzeko modua». Kritika batzuk irakurri ditut, Andoni Tolosa Morau-k Hau diskoaren eta ahotsaren inguruan idatzi duena esaterako, eta oso ederra da dioena!

Folka eta jazza izan dituzu bi iturri nagusiak. Bigarren honetan bada, ordea, baita rockera hurbiltzen denik ere; “Overtones”-ek badakar PJ Harveyren oihartzunik, adibidez.
Nik ez nuen entzuna PJ Harvey, Joshek bai, eta ez dela konparazio txarra dio [barreak]. Kantuen artean kontraste gehiago nahi nuela bai, baita kantu bakar baten baitan ere, horretaz kontziente nintzen. Iruditzen zitzaidan, zuzenekoetan batez ere, oso lineala zela dena. Eta hori ere polita izan liteke, baina puskatu nahi nuen. Horregatik, bakarren bat akaso joan da rockerantz…

Ikusten duzu zeure burua rocka egiten?
Gustatuko litzaidake. Asko gustatuko litzaidake sekulako banda izatea, nik ezertxo ere ez jotzea, eta agertokian saltoka ibiltzea.

Hitzetan, betiko galdera handiei istorio txikien bidez erantzuten saiatzen zara?
Bai, ez baitakit istorio handirik egon badagoen ere. Ezin dut pertsona bat zuzenean aldatu, ezin ditut egoera asko aldatu; alda dezakedan bakarra ni neroni naiz, edo behintzat hortik hasi. Handira joatekotan, txikitik hasita.

Urte askoan kanpoan bizi izanagatik, euskaraz ere lengoaia propio bat duzu hitzetarako. Erreferenterik izan duzu?
Asko gustatzen zait idaztea, txiki-txikitatik; gertatzen dena da ez daukadala talentu handirik. Beti txunditu izan naute idazle askok, eta euskaraz ere irakurri dut, bai. Olerkia asko gustatzen zait, eta asko idazten dut niretzat. Euskaraz normalean. Besteei ere asko idatzi diet, gazteleraz, nederlanderaz eta ingelesez, mezu elektronikoak, gutunak. Asko gustatzen zait gutunak idaztea. Erre nahi nituzke bidalitako asko, baina hori ezin dut egin [barreak].

Oso bestelako musika zirkuitu batean aritzera ohitua zeunden 2013ra arte. Aldeak nabariak dira orain ezagutu duzunarekin konparatuta?
Bai, batez ere publikoarekiko harremana. Antzinako musikaren kasuan, kontzertu klasikoak dira, esan dezagun. Zu agertokian zaude, eta publikoa, beste aldean. Zaila da harremana sortzea, txaloez eta halakoez aparte. Neighborrekin desberdina da. «Gabon», esaten duzu, edo kantuen artean hitz egiten duzu, eta jendeak, zorionez, erantzun egiten du. Harreman hurbileko baterako aukera ematen du. Hori bai, gertatzen ez denean, oso gogorra da. Halakoetan, galderak sortzen zaizkizu: «Entzuten dute hau?», pentsatzen dut, diskoko kantuak dioen moduan, edo ez dute entzuten… Ahaztua nengoen hemengo publikoa oso isila dela. Askotan oso isilik egoten da publikoa, eta ez dut jakiten harrituta eta gustura daudelako den, edo lo daudelako edo… [barreak]. Erantzun bat nabaritzen dudanean gustura hartzen da, baina, noski, erantzun bat dagoelako ez du esan nahi gusturago daudela. Batzuetan, isiltasuna oso seinale ona da.

Publikoarekiko harremanaz aparte, mundu berri bat ezagutu duzu: musikariak, diskoetxeak, antolatzaileak, teknikariak…
Euskal Herriarekin ez neukan harreman musikala; alde horretatik, oso ondo egon da. Ez dut hainbeste jende ezagutu, baina ari naiz pixkanaka ezagutzen. Lehen harriaren gainean banenbilen, orain belar pixka bat atera da hor.

Zerk harritu zaitu bereziki hemengo zirkuitutik?
Alde batetik, ikusi dut gizonezko asko dagoela, baina ez da hemengo kontua hori. Musika klasikoaren munduan ere horrela da; baina, antzinako musikaren kasuan, bereziki, emakume asko dago, eta nik lan egiten dudan talde askotan neska asko dago; beraz, ahaztua nuen mutilekin lan egitea, pittin bat. Hona etorri eta harritu nau zenbat gizon dabilen musikaren munduan.

Horrek esperientzia zaildu dizu?
Gizonezkoekin lan egitea gustatzen zait, eta eroso egoten naiz, baina, batzuetan, galdetzen nion neure buruari: «Non dira emakumeak, teknikariak, antolatzaileak, managerrak eta abar, gauza honi oreka pittin bat emateko?».

Berdin jo duzu kultur etxe batean, tabernan, leku ireki batean, gaztetxean…
Bai, esperientzia bilketa bat izan da dena. Leku bakoitzak bere giroa ematen du. Gaztetxe bateko edo kultur etxe bateko giroak oso desberdinak dira. Kantuak beti berdinak dira, baina, lekuaren arabera, moldatuz joaten zara. Gehienetan, arreta eskuratu dut, eta poztekoa da hori.

Esperientzia hori baliagarria izan dakizuke musika klasikoaren zirkuiturako? 
Bai, nik uste dut baietz. Nik baliagarri ikusten dudana da nire musikagintza aberasten ari dela. Hori da nire helburuetako bat.

Elitistagoa al da zuk orain artean ezagutu duzun klasikoaren mundu hori?
Bai, hala da, baina segun eta non. Esaterako, Polonian, jende gazte pila bat joaten da kontzertu klasikoetara, eta Errusian ere bai. Herbehereetan, Frantzian, Italian… jende nagusiagoa joaten da, eta bada mundu elitista.

Nola puskatu liteke elitismoaren zama hori?
Ez da erraza hori erantzutea. Musika ona musika ona da. Beethovenek idatzi zuenean bere 9. sinfonia, esaterako, puskatzailea zen, oso modernoa. Errebelde bat zen! Haren musika benetan entzuten duenak, bene-benetan, lotura igarriko du inkonformismoarekin, idealen bilaketarekin eta egoera aldatzeko gogoarekin: hori ez da elitista, hori gizakiaren ezaugarri bat da.

Baina, inguruneaz ari bagara: salneurriak, lekuak, antolatzaileen profilak…
Bai, klasikoaren inguruan biltzen den jende mota bat elitista da. Hor ere, gizarteko beste alorretan gertatzen dena gertatzen da, zoritxarrez: gauzek forma konkretu bat hartzen dutela, eta tiraderatxo zehatz baten barruan sartzen direla etiketa bat jarrita… bizitza bera IKEAn sortua izan balitz bezala.

Euskal musikan badirudi badela kantagintzaren berritze bat. Abesteaz gain, musika tresna asko jo, ikasketak izan, esperimentatzeko joera…: Amorante, Mursego, Joseba Irazoki… Sentitzen dituzu nolabait bidaide?
Bai, posible da. Maite Arroitajauregirekin [Mursego] kointziditu nuen gaztetan ikasketetan. Gerora hitz egin izan dut berarekin, eta kontatu zidan oso esperientzia txarra izan zuela kontserbatorioan. Nik ere oso gaizki pasatu nuen Donostiako kontserbatorioan; Herbehereetan ez, hala ere. Mursegok bere bidea bilatu du, musika egiteko bide asko dago eta! Eta hori da musikaren eta bizitzaren gauzarik aberasgarriena, gainera, nork bere bidea topatzea. Beste lagun bat ere badaukat oso gauza politak egiten dituena, eta jazz eta poperantz egin duena: Elena Setien. Biolina jotzen du, kantatu egiten du eta musika sortzen du. Hark ere bere bidea topatu zuen, eta hori oso pozgarria da, neure begiekin ikusia bainago hainbatek eta hainbatek nola utzi izan duen musika, ez zituztelako betetzen kontserbatorioak eta musika klasikoak beharrezkotzat hartzen dituen helburu batzuk. Joseba Irazokirekin ez dut kointziditu, eta Amoranterekin behin kontzertu bat eman genuen. Oso interesgarria eta dibertigarria iruditu zitzaidan egiten duena.

Euskal musikagintzan barneratzeak balio izan dizu, esaterako, Oroiteria proiektuaren barruko Ahots Gora ekimenean parte hartzeko. Salbatore Mitxelenaren hitz batzuei doinua jarri eta kantatu dituzu. Zer ikasi duzu?
Doinua antzinakoa da, eta Eslovakiatik dator; nik moldatu besterik ez dut egin. Kutxarak jotzen ikasi dut pittin bat… eta kontratempoan neure burua laguntzen. Eta sukaldean, lagunartean, infusio bat hartu bitartean, kantu bat grabatu litekeela… ederra!

Euskal kantagintzaren (koplak, bertsoak, erromantzeak…) tradizioa arakatzeko dago?
Pentsatzen dut baietz! Hala ere, jende askok egin du eta egiten du lan ederra horretan jada… Maddi Oihenart datorkit burura, baita Hiru Truku ere, Joseba Tapia…

Bide bati ekin diozu kantagintzaren munduan. Horretan jarraituko duzu?
Ba, ez dakit. Lehen diskoa atera ondorenean ere hori galdetzen zidaten, eta orduan ere ez nekien. Musikari bidaiaria izatetik bizi naiz… eta denboraz larri nabil! Beraz, kantagintzarekin jarraituko dut ordulariak uzten didan heinean, eta, batez ere, bihotzak hala nahi badu…

(Berria egunkarian, 2017ko urtarrilaren 27an argitaratutako elkarrizketa)