“Ez gara abestiaren arrakastaz ohartu”

Go!azen telesailak biral bihurtu du euskararen erabilera sustatzeko Eusko Jaurlaritzak abiatutako Eman hegoak euskarari kanpainaren abestia. Youtuben 670.000 ikustalditik gora izan ditu bideoklipak eta Euskal Herriko haurrek eta gaztetxoek milioika aldiz abestu eta dantzatu dute. 18 urte zituztela Sorotan Bele taldearekin lortutako arrakastarekin ez bezala, “Euskararen Txantxangorria”-k lortutakoaz ez dira jabetu Urbil Artola eta Gorka Sarriegi hondarribiarrak. Dani Venegas musikari irundarrak eskatu zien abestia idazteko eta kantatzeko, whatsappez.

Gorka Sarriegi eta Urbil Artola. (Bidasoko Hitza)

Nola iritsi zitzaizuen “Euskararen Txantxangorria”-ren letra idazteko eta abesteko eskaera?
URBIL ARTOLA: Dani Venegasek publizitate agentzietarako lan egiten du, freelance modura. Telebistarako iragarkiak, irratirako, dokumentalak ere… eskatzen diotena egiten du. Eta kanpainarako musika egin zezala eskatu zioten. Guk aspaldi ezagutzen dugu Dani eta lagun handiak gara, eta elkarrekin jo izan dugu Lemak taldean. Whatsappez idatzi zidan, ‘letra bat egingo zenuke euskararen inguruan…’. Nik, ‘baina zer da?’ galdetu nion. Gauza bat da egitea iragarki batentzako esaldi bat, eta beste gauza bat da abesti bat. Abesti baterako zela, eta bi egunetan entregatu behar zela esan zidanean, nik erantzun nion honetan ohitura duen norbaitek egin beharko lukeela, edo bertsolari batek. ‘Nahi baduzu saiatu naiteke’, esan nion, baina gustura gelditzen ez banintz, ezetz, hori zen lehenengo gauza. Bi gauetan egin nuen. Ez nuen uste egingo nuenik, inoiz ez nuelako aurretik letra bat egin. Emaitza ondokoei erakutsi nien, gustatu zitzaien, ni ere kontent nengoen, eta Danik arduradunei erakutsi zienean ere, gustatu zitzaien.

Eta zuri, Gorka, abestea eskatu zizun.
GORKA SARRIEGI: Nahita egin omen zuen, niretzat.
U.A.: Gorkaren ahotsa sartzea proposatu zuenean galdetu omen zioten, ‘a, hori ere lortu dezakezu?’ [biek barre egiten dute].
G.S.: Beraiek ez zekiten gure artean nolako harremana dagoen, lagunak garenik.
U.A.: Kantua, Gorkak abesteko pentsatzen egin zuen Danik, badauka Sorotan Beleren tankera bat, doinua, estruktura, melodiak. Erdiko puska horrekin ere, flautak eta biolinak sartu zituen.

Euskararen erabilera sustatzeko kanpainaren barruko abestia da “Euskararen Txantxangorria”. Enkargua onartu baduzue, pentsatzekoa da kanpaina horren helburuarekin bat egiten duzuela.
G.S.: Euskararekin beti da beharrezkoa hori, kalean gero eta gutxiago erabiltzen delako. Nahiz eta eskoletan beharrezkoa den euskaraz ematea klaseak, nahiz eta hori horrela den eta geroz eta jende gehiagok badakien euskaraz, kalean ez da erabiltzen. Segun eta zein multzotan zabiltzan izaten da, baina erabilera ez da handia. Haurrak eskolan euskaraz aritzen dira, kalera atera eta lagunekin erdaraz.

Zu ibilia zara euskararen aldeko ekintza txikietan abesten, gitarra eskuan…
G.S.: Bai, Hondarribiko San Josetik deitu zidaten, Irunen ere egon naiz eskola pare batean, Gaintxurizketako Erain eskolan ere. Ni gustura… ja ez dut musikarik egiten, nire bizitza beste ildo batetik doa. Tarteka deitu izan didate txistularien alardean abesteko, eta Danik ere deitu izan dit iragarkiren bat grabatzeko. Gustura. Poza ematen dit tarteka deitzeak.

“Hitzak sortu zuen doinua”, dio abestiak. Kasu honetan alderantziz da, musikak sortu zuen abestiaren letra.
U.A.: Bai, horrela da, Daniren abestiari jarri nion letra, musika aurretik zen. Abestian, hori esaten dudanean euskara dut buruan, “Haizearen magal leunean hedatu da oihua…”, garai bateko lehenengo euskaldunak imajinatzen nituen, ibiltzen zirenak mendiz mendi, batzuetan txalapartarekin edo oihuka. Hitzak sortu zuen doinua, hitzek sortu zuten euskara. Hori irudikatu nahi nuen letran.

Grabatu zenutenean ohartu zineten arrakasta izango zela?
U.A.: Bagenekien Eusko Jaurlaritzak promozioa egingo zuela, irratietan eta jarriko zutela. Beraiek iristen diren lekuetara iritsiko zela bagenekien. Bideak badituzte horretarako. Gero, arrakastarena…
G.S.: Ez gara abestiaren arrakastaz ohartu, nik ez dut sentsazio hori jaso. Semearen eskolan abestia ikasten ari zirela, apropos, eta ekitaldiren bat egin dutela; horrelakoak bai.
U.A.: Niri ere maiz iritsi zait hori leku desberdinetatik, abestia ikasten ari zirela. Momentu batean esan ziguten Go!azen telesailekoek nahi zutela bertsio bat egin. Nik sekula ikusi gabe nengoen eta Interneten jarri nuen, ‘ea zer den  Go!azen’, horrela jakin nuen zer zen. Baina seguru aski gazteek ikusiko dute dezente, eta egin duten momentutik igual gehiago iritsi da abestia jendearengana? Ez dakit.

4-12 urteko haurren artean %80ak ikusi zuen azken kapitulua. Gaur botako dute azkena.
G.S.: Ostras! Gure abestiagatik izango da seguru [barrez]. Asko dela iruditzen zait hori. Ze ondo. Euskara bultzatzeko balio badu hobe.
U.A.: Kanpaina hauek zerbaiterako balio badute, euskaldun berri bat egoteko balio badu…
G.S.: Arazoa ez da elebitasuna, euskaldun berriak lortzea, bagarenok erabiltzea baizik.
U.A.: Egia da hori. Leku askotan bai erabiltzen da asko, baina herriaren araberakoa, lagun koadrilaren araberakoa da hori. Askotan nahikoa da bat ez izatea euskalduna, erdarara jotzeko.
G.S.: Eta askotan, nahiz eta bi egon eta biak euskalduna izan, erdaraz aritzen dira. Hori horrela da.

Zuk, Gorka, ikusi al duzu noizbait  Go!azen telesaila?
G.S.: Ezta. Telebista ikusten dut baina telesailik ez, ez dudalako mendean egon nahi.
U.A.: Nik telebistarik ez dut ikusten. Badakit gazteen telesail bat dela, eta gazteek abesten dutela.

Abesten duten abestietako bat Sorotan Beleren “Arratsalde honetan” da, zuen abestia.
U.A.: A, egia da! Durangorako diskoa atera zuten Go!azen-ekoek, eta diskoa zela eta, zerbait sinatu behar izan genuen, Txantxangorria-ren abestia ere bazegoelako. Eta orduan ikusi nituen atzean titulu guztiak, eta “Arratsalde honetan” zegoela.
G.S.: Hori non?
U.A.: Go!azen-en diskoan.
G.S.: A, bai? “Arratsalde honetan” tartean dago? Ba ez nekien, oraintxe bertan enteratu naiz.
U.A.: Ez dut uste bertsioa entzun dudanik, are gehiago, ez nekien bertsio hori Gorkarena ote zen, Sorotan Belerena, edo izen bereko beste zerbait. Baina itxura dauka asko saltzen den diskoa dela. Beste egunean, Hendaian erosketak egiten ari nintzen semearekin eta bi neska ikusi nituen Txantxangorria-ren koreografia egiten.

25 urte beteko ditu aurten kantak. Hura ere arrakasta itzela izan zen.
G.S.: Ezusteko totala, ez genuen espero. Jo egin nahi genuen, maketa egin genuen eta ibili ginen banatzen, ea tabernaren batean kontzerturen bat ateratzen zitzaigun. Garai hartan Euskadi Gaztean botoak ematen ziren larunbatetan, honi bi boto, beste honi bat, jendeak deitzen zuen boto emateko. Zerrenda horretan sartu ginen eta gero lehiaketa atera zen eta aurkeztu ginen. Euskadi Gaztearen II. Maketa Lehiaketa zen, eta irabazi genuen. Elkarrek entzun zuen eta esan zigun, ‘zuek baldin bazarete hau egiten duzuenak, diskoa grabatuko dizuegu seguru’. Sei abesti genituen, ez genuen gehiago, eta diskoa grabatu ahal izateko abesti gehiago egin behar izan genituen.

Oso azkarra izan zen dena, ez? Lau urtean hiru disko, eta kontzertu pila.
G.S.: Kanpora hiru irteera egin genituen. Madrilera, Bartzelona aldera [Vic herrira], eta Santo Domingo de la Calzadara. Gehiago ez ginen atera, eta amorrua ematen zigun, beste taldeak ibiltzen zirelako ez dakit nongo Euskal Etxera, Berlinera, Boisera… eta gu, Santo Domingo de la Calzadara.
U.A.: Hemezortzi urte genituen, ez genuen neurririk, ez genekien non ginen sartuta, hori asko edo gutxi zen, normala ote zen. Oso zaila da neurtzea, osagai pila bat elkartzen dira eta ez dakizu. Orduan hasi ziren irrati-formulak eta igual ez balitz hori izango, igual ez zen Sorotan Bele sortuko. Edo gu, sortu izan bagina 2000. urtean, dena berdin-berdin baina zortzi urte geroago, agian inor ez zen konturatuko.
G.S.: Galdetzen ziguten, ‘zuek musika tarte bat bete duzue?’. Elkarri begiratzen genion [harridura aurpegia jarriz]. Ez dakit, gure baseak ere ez ziren folka edo pop-rocka.
U.A.: Mikel [Errazkin, flauta], Izu [Mikel Izulain, biolina] eta ni bai hasi ginen irlandesekin…
G.S.: Hasieran bai, eta abesti batzuetan gehiago, baina beste askok ez zuten folkaren erro hori. Oso gazte ginen eta agian gure gaztetasunak saldu zezakeen. Auskalo, denetarik pixka bat, musika esparru zabal batera iristen zen, jende gazteari eta ez hain gazteari.

Eta zuek, gustura.
U.A.: Berehala ohitu ginen. Herri pila bat ezagutu genituen, Euskal Herriko herri pila bat, igual izenez inoiz entzun gabeak. Gauza onenetako bat niretzat hori izan zen, herriak ezagutu ditugula, herri txikiak, handiak…
G.S.: Taldean genuen giroa oso ona zen, nik oso oroitzapen onak ditut. Faltan botatzen dut hori [burumakur], baina bueno.

Sorotan Bele desegin eta gero Lemak sortu zuten Artolak eta Sarriegik. (Bidasoko Hitza)

Hirugarren diskoaren ondoren utzi zenuten taldea. Inoiz izan al zenuten bueltatzeko tentaziorik?
U.A.: 2000. urte inguruan bai.
G.S.: Entsegu pare bat egin genituen eta asmoa zen hamar bat kontzertu ematea. Baina ezin izan genuen jarraitu. Data batzuk bagenituen, eta baten bat itxita. Baina oso zaila zen elkartzea denak.
U.A.: Batetik, kantak ahazten dituzunean, ahazten dira. Gauza bat da zuk etxean jotzea bakarka, eta beste bat taldean jotzea. Eta elkartzea, zazpi lagun ados jartzea egun batean entseatzeko. Azkenean lortzen genuen hori, toki bat eta denak elkartzea, baina pasatzen ziren bi ordu eta ez genuen ia ezer aurreratzen. Berehala gogogabetu ginen, eta gerora konturatu ginen ez zuela zentzu handiegirik.
G.S.: Niretzat zentzua badauka, elkartzea eta egitea zer edo zer, baina ez da erraza. Bi izanez gero ja ez da erraza, elkartzea zazpi, bakoitzak bere bidea egina… Baino niri ideia oso ona iruditzen zitzaidan, berriro elkartzea eta berriro jotzen ibiltzea, ez betirako, baina bai kontzertu batzuk egiteko. Ilusioa nuen.
U.A.: Nik hasieran bai, are gehiago, nik proposatu nuen berriro elkartzea. Baina urte batzuetara pentsatu nuen hark ez zuela zentzurik.

Zuek biak Lemak bluegrass taldean aritu zineten gero. Zertan geratu zen hori?
G.S.: 2006-2007an hasi ginen elkartzen Urbilen etxean.
U.A.: Danirekin [Venegas] hasi nintzen elkartzen, gero Gorkarekin… Pieza instrumentalak jotzen genituen hasieran, zuzenera eramaten hasi baino lehenago.
G.S.: Eta kalera ateratzea planteatu genuen, ez zuzenekotan aritzea, baizik eta kalera atera eta jo, jotzeko plazeragatik.
U.A.: Gero zirkuitu txiki batean sartu ginen, jotzen hasi ginen, emanaldi batzuk egiten. Eta orduan esan genuen, ‘zergatik ez gara kantatzen hasten?’, kantatzea ere gustatzen zitzaigulako, eta jendearengana iristeko errazagoa delako abestu ere egiten baduzu. Kantu berriak egiten hasi ginen, eta gustura ginen, bazauden kantu politak. Baina denbora pasatzen joaten da, ez da dena urtebetean edo bi urtean pasatzen. Eta lanak ateratzen dira, lehentasunak, haurrak… Pena hartu genuen, utzi genuelako puntu batean non ikusten genuen polita izan zitekeela hortik jotzea,
G.S.: Bartzelonan izan ginen jotzen bluegrass azoka batean, Mollet del Vallesen, eta oso ondo pasatu genuen. Oso gustura ginen Lemak taldearekin… baina hori, lehentasunak.

Zuk, bestela, ordutik ez duzu ezer egin musika arloan?
G.S.: Duela gutxi Xabi Solanok deitu zidan, Durangorako diskoa atera du bakarka, ea abesti batean nik abestea nahi zuen. Hori da azkeneko gauza egin dudana. Estudio txiki bat du Ereñotzun eta bertan grabatu nuen. Aurreko egunean bidali zidan doinua whatsappez, prestatzeko batere denborarik gabe, baina oso gustura. Ilusioa egiten du tarteka norbait gogoratzea zutaz.

Etorriko balitz talde bat, abeslari gabe geratu dena eta zuk ordezkatzeko eskatuz…
G.S.: Ez, gaur egun ez nuke egingo. Gogoagatik bai, abesteagatik bai, baina lehentasunak beste batzuk dira. Orain langabezian nago, eta hilabetean soldata bat lortzea da nire lehentasuna. Nire energiak beste bide batzuetatik bideratzea ausarkeria iruditzen zait. Behin hori lortuz gero, gero ikusi zer denbora geratzen zaidan, hori bai. Baina zerotik hasi eta hasi pentsatzen horretan? Ez. Abesteak lana eskatzen du, baina hilero ez daukazu soldatarik; denbora pasa behar duzu prestatzeko, asko gainera, gero zuzenean jotzeko eta, baina horrek ez du dirurik ematen. Beste lan mota batean pentsatu behar dut nik orain.

Zu, Urbil, bazabiltza.
U.A.: Bai, orain denbora pixka bat badudalako eta Banako [taberna eta kontzertu aretoa] utzi dudanetik, banuen gogoa pixka bat jotzeko. Banakon nengoenean ere ibili nintzen Gorkarekin eta Danirekin, baina gero utzi nuen. Banako itxi eta berriro sortu zait gogoa. Bilboko jam session batean tipo bat ezagutu nuen, Donostiakoa, eta talde bat zuela esan zidan, Howdy. Pixka bat jarraitu nituen eta euren filosofia gustatu zitzaidan. Itsas Etxean jo [Basque Marketen jo zuten, iazko martxoan] eta gutxira hasi nintzen beraiekin. Nola azaldu hau [pentsakor], saiatzen gara jam bat izaten baina zuzenera eramanda, ondo egiten saiatzen gara, baina nahiko librea da, abestiei buelta emateko aukera dago, eta niri hori oso erakargarria egiten zait. Dezente jotzen ari gara, Donostia inguruan, tabernetan eta horrela.

Howdyrekin hasi baino lehenago antzerako talde batekin hasi nintzen entseatzen Bilbon. Gero Howdyren aukera sortu zen eta Bilbokoa utzi nuen. Eta segituan iritsi zitzaidan Maider Zabalegiren proposamena, diskoa atera nahi zuela eta ez lagunduko nuen. Ezer ez izatetik, hiru aukera izatera. Azaroa bukaeran eta abenduan grabatu dugu Maiderrekin, eta martxoan aterako da diskoa. Orain hasiko gara zuzenekoak prestatzen. Gaur hitz egin dut berarekin eta deiak hasi direla. Ikusiko dugu zer ateratzen den.

Eta duela gutxi Iker Laurobak deitu zidan, bigarren diskoa grabatzen ari dela eta kantu pare batean dobro gitarra jotzeko. Eta horiekin ere. Nik uste gorabeherak direla, ez dakit. Jotzea gustatzen zaizun heinean, horrelako gauzak egitea ondo dago. Urtetan oso deskonektatua egon naiz, badakit talde pilo bat atera direla, baina talde horien abesti ezagunena jartzen didazu eta ez dakit zeinena den, taldeen izena entzun eta ezagunak egiten zaizkit, baina gero… Ikerrekin gauza bera gertatu zitzaidan, ez nuen ezagutzen, bi kantu pasatu zizkidan eta harritu ninduen, asko gustatu zitzaidan konposatzeko modua, eta ahotsak. Horrela deskubritu nuen.

Hogei urte pasa dira taldeak azken kontzertua eman zuenetik. Orain ez, baina aurrerago, eta Mikel gabe bada ere, ikusiko al zaituztegu oholtza gainean Sorotan Beleren klasikoak berriro jotzen eta abesten?
U.A.: Ez, aukera izan zen, baina urteak pasa dira. Zaila da.
G.S.: Elkartzen saiatu ginenean eta ez genuenean lortu, konturatu ginen zer zen hura. Talde bezala hasi ginenean ikasleak ginen gehienak, denbora gehiago daukazu, hainbeste loturarik ez. Gaur egun, zailagoa.

(Bidasoko Hitza-n argitaratutako elkarrizketa, 2017ko urtarrilaren 27an)